Delhi Services Bill : સરકારનો સંસદમાં પાવર પંચ, રાજ્યસભામાં દિલ્હી સેવા બિલ રજૂ, Delhi માં AAP ને સૌથી મોટી ઝટકો

રાજ્યસભામાં સોમવારનો આખો દિવસ દિલ્હી સર્વિસ બિલ માટે સમર્પિત રહ્યો હતો. ગુરુવારે લોકસભામાં પસાર થયા બાદ આજે આ બિલ રાજ્યસભામાં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. જ્યાં આખો દિવસ ચર્ચા થઈ અને આ બિલ પાસ કરવામાં આવ્યું. જ્યારે દિલ્હી સેવા બિલની તરફેણમાં 131 મત પડ્યા હતા, જ્યારે વિપક્ષી સાંસદો દ્વારા તેની વિરુદ્ધમાં માત્ર 102 મત પડ્યા હતા. હવે આ બિલને રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી મળવાની બાકી છે. આ પછી તે કાયદો બની જશે.

રાજ્યસભામાં મતદાન માટે સૌથી પહેલા મશીન દ્વારા મતદાનની જોગવાઈ સમજાવવામાં આવી હતી. પરંતુ થોડા સમય બાદ ઉપાધ્યક્ષે જાહેરાત કરી હતી કે મશીનમાં કોઈ ખામી છે તેથી સ્લીપ દ્વારા મતદાન થશે. વિપક્ષના કેટલાક સાંસદોએ પણ આ બિલ અંગે સુધારા રજૂ કર્યા હતા. પરંતુ બિલ મતદાન દ્વારા પસાર કરવામાં આવ્યું હતું અને ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે સંસદમાં દિલ્હી સર્વિસ બિલ પર ચર્ચા પૂરી થયા બાદ જવાબ આપ્યો હતો. આ દરમિયાન અમિત શાહે કહ્યું હતું કે, આ બિલની એક પણ જોગવાઈ પહેલા જે સિસ્ટમ હતી, જ્યારે આ દેશમાં કોંગ્રેસની સરકાર હતી, તે જરાય પણ બદલાતી નથી.

બિલ સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશનું ઉલ્લંઘન નથી: અમિત શાહ

રાજ્યસભામાં દિલ્હી સેવા બિલ પરની ચર્ચાનો જવાબ આપતાં કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે કહ્યું કે તેઓ પુરાવા આપશે કે આ બિલ કોઈ પણ ખૂણાથી સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશનું ઉલ્લંઘન કરતું નથી. આ બિલ દિલ્હી પર કેન્દ્ર સરકારના વર્તમાન વટહુકમને બદલવાનો પ્રયાસ છે. આ બીલને અટકાવવા માટે વિપક્ષી ગઠબંધન ઈન્ડીયાએ ખૂબ જોર લગાવ્યું હતું પરંતુ તે ફેલ થયું હતું. ઈન્ડીયા ગઠબંધન પહેલી પરીક્ષામાં જ ફેલ થયું હતું.

શાહનો ઈમરજન્સી પર હુમલો

ઈમરજન્સીના યુગ પર પ્રહાર કરતા અમિત શાહે કહ્યું કે આ બિલ કોઈ પીએમને બચાવવા માટે નથી. અમિત શાહે હોબાળા વચ્ચે કહ્યું કે કોંગ્રેસને લોકશાહી પર બોલવાનો અધિકાર નથી. શાહે કહ્યું કે AAP ના ખોળામાં બેઠેલી કોંગ્રેસ આ બિલ પહેલા લાવી હતી. શાહે કહ્યું, આ બિલ આ દેશના પૂર્વ પીએમની સદસ્યતા બચાવવા માટે લાવવામાં આવ્યું નથી. શાહે કહ્યું કે જ્યારે તેઓ બિલ પર ચર્ચા કરી રહ્યા હતા ત્યારે તેઓ લોકશાહી વિશે વિચારી રહ્યા હતા. તો હવે હું તેમને સમજાવું છું કે લોકશાહી શું છે. ઈમરજન્સી દરમિયાન 3 લાખથી વધુ રાજકીય પક્ષોના નેતાઓને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. તમામ અખબારો સેન્સર હેઠળ મૂકવામાં આવ્યા હતા.

અહીંની સરકારને મર્યાદિત સત્તા આપવામાં આવી છે

ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે 19 મે, 2023 ના રોજ લાવવામાં આવેલા વટહુકમને બદલે અમે કાયદા દ્વારા સિસ્ટમ સ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ. દિલ્હી અન્ય તમામ રાજ્યોથી ઘણી રીતે અલગ રાજ્ય છે. અહીં સુપ્રીમ કોર્ટ છે, અહીં ઓફિસ છે, અહીં દેશની રાજધાની છે. વિશ્વભરમાંથી વારંવાર રાષ્ટ્રીય પ્રમુખો અહીં ચર્ચા કરવા આવે છે. તેથી જ દિલ્હીને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ બનાવવામાં આવ્યું. અહીંની સરકારને માત્ર સીમિત સત્તા જ આપવામાં આવી છે.

રાઘવ ચઢ્ઢાના નિવેદન પર પ્રતિક્રિયા આપતા અમિત શાહે કહ્યું કે, સારા શબ્દોથી અસત્ય સત્ય બની જતું નથી. તેમણે કહ્યું કે કેન્દ્ર સરકારને સત્તા સંભાળવાની કોઈ જરૂર નથી. 130 કરોડ લોકો કેન્દ્ર સરકારને સત્તા આપી ચૂક્યા છે. અમિત શાહે કહ્યું કે બિલની એક પણ જોગવાઈ ખોટી નથી. અમે કાયદા દ્વારા સ્થાપિત ઓર્ડર લાવ્યા છીએ. સુપ્રીમ કોર્ટના કોઈપણ નિર્ણયનું ઉલ્લંઘન નથી. બિલનો હેતુ ભ્રષ્ટાચારને રોકવાનો છે. દિલ્હીમાં ઉપર અને નીચે વિવિધ પક્ષોની સરકાર રહી. 2015 સુધી કોઈની સાથે ઝઘડો થયો ન હતો. દરેક વ્યક્તિ વિકાસ કરવા માંગતી હતી. ત્યારે આવી વ્યવસ્થાથી નિર્ણયો લેવાતા હતા અને ટ્રાન્સફર પોસ્ટીંગમાં કોઈ ઝઘડો થતો નથી.

આ બિલ શા માટે લાવવામાં આવ્યું?

વર્ષ 1991 માં બંધારણમાં 69 મો સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો. આ કારણે દિલ્હીને 'રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ'નો દરજ્જો મળ્યો. આ માટે ગવર્મેન્ટ ઓફ નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી એક્ટ 1991 બનાવવામાં આવ્યો હતો. 2021માં કેન્દ્ર સરકારે આ કાયદામાં સુધારો કર્યો હતો. કેન્દ્રએ કહ્યું કે 1991 માં કેટલીક ક્ષતિઓ હતી. જૂના કાયદામાં ચાર સુધારા કરવામાં આવ્યા હતા. તેમાં જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી કે જો વિધાનસભા કોઈ કાયદો બનાવશે તો તેને સરકારના બદલે 'લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર' ગણવામાં આવશે. આ સાથે એવી જોગવાઈ પણ કરવામાં આવી હતી કે દિલ્હીની કેબિનેટ વહીવટી બાબતોને લગતા નિર્ણયો લઈ શકે નહીં.

દિલ્હીની આમ આદમી પાર્ટીની સરકારે આ કાયદાને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકાર્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય 11 મેના રોજ આવ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે દિલ્હીની અમલદારશાહી પર માત્ર ચૂંટાયેલી સરકારનો જ અંકુશ છે અને અધિકારીઓની ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગ પર પણ તેને સત્તા છે. સુપ્રીમ કોર્ટે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે પોલીસ, જમીન અને પબ્લિક ઓર્ડર સિવાય અન્ય તમામ મુદ્દાઓ પર લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરે દિલ્હી સરકારની સલાહ સ્વીકારવી પડશે.

આ નિર્ણયની વિરુદ્ધ 19 મેના રોજ કેન્દ્ર સરકારે વટહુકમ લાવ્યો હતો. વટહુકમ દ્વારા અધિકારીઓની બદલી અને પોસ્ટિંગ સંબંધિત અંતિમ નિર્ણય લેવાનો અધિકાર લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને આપવામાં આવ્યો હતો. આ વટહુકમને કાયદો બનાવવા માટે સંસદમાં આ બિલ લાવવામાં આવ્યું છે. આ બિલમાં કેટલીક એવી બાબતો છે જે વટહુકમમાં નહોતી.

શું છે આ બિલમાં?

રાષ્ટ્રપતિની સંમતિ મળ્યા બાદ આ બિલ મે મહિનામાં આવેલા વટહુકમનું સ્થાન લેશે. જો કે બિલમાં કલમ 3 A હટાવી દેવામાં આવી છે. કલમ 3 A વટહુકમમાં હતી. આ વિભાગ કહેતો હતો કે દિલ્હી એસેમ્બલીનું સેવાઓ પર કોઈ નિયંત્રણ નથી. આ વિભાગ લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને વધુ સત્તા આપતો હતો. જો કે, આ બિલમાં એક જોગવાઈ 'નેશનલ કેપિટલ સિવિલ સર્વિસ ઓથોરિટી'ની રચના સાથે સંબંધિત છે. આ સત્તા અધિકારીઓની બદલી-પોસ્ટિંગ અને નિયંત્રણ સંબંધિત નિર્ણયો લેશે.

આ ઓથોરિટીના અધ્યક્ષ મુખ્યમંત્રી હશે. તેમના સિવાય તેમાં મુખ્ય સચિવ અને મુખ્ય સચિવ (ગૃહ) પણ હશે. આ ઓથોરિટી જમીન, પોલીસ અને જાહેર વ્યવસ્થા સિવાયની બાબતોને લગતા અધિકારીઓની બદલી અને પોસ્ટિંગની ભલામણ કરશે. આ ભલામણ લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને કરવામાં આવશે. એટલું જ નહીં, જો કોઈ અધિકારી સામે કોઈ શિસ્તભંગના પગલાં લેવાશે તો આ સત્તામંડળ તેની ભલામણ પણ કરશે. ઓથોરિટીની ભલામણ પર લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર દ્વારા અંતિમ નિર્ણય લેવામાં આવશે. જો કોઈ મતભેદ હશે તો લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરના અંતિમ નિર્ણયને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે.

કેન્દ્ર અને દિલ્હી સરકાર વચ્ચે લાંબા સમયથી વિવાદ ચાલી રહ્યો છે

વાસ્તવમાં દિલ્હીમાં અધિકારોની લડાઈને લઈને કેન્દ્ર અને કેજરીવાલ સરકાર લાંબા સમયથી અડગ છે. ગવર્નમેન્ટ ઓફ નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી (GNCTD) એક્ટ, 1991 દિલ્હીમાં વિધાનસભા અને સરકારની કામગીરી માટે માળખું પ્રદાન કરવા માટે અમલમાં છે. 2021 માં કેન્દ્ર સરકારે તેમાં સુધારો કર્યો હતો. સુધારા હેઠળ દિલ્હીમાં સરકારના કામકાજ અંગે કેટલાક ફેરફારો કરવામાં આવ્યા હતા. જેમાં લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરને કેટલીક વધારાની સત્તાઓ આપવામાં આવી હતી. આ મુજબ, ચૂંટાયેલી સરકાર માટે કોઈપણ નિર્ણય માટે એલજીનો અભિપ્રાય લેવો ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યો હતો.

GNCTD એક્ટમાં કરાયેલા સુધારામાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, 'રાજ્યની વિધાનસભા દ્વારા બનાવવામાં આવેલા કોઈપણ કાયદામાં સરકારનો અર્થ લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર હશે.' મૂળ તો દિલ્હીની અરવિંદ કેજરીવાલ સરકારને આ સજા પર વાંધો હતો. જેને આમ આદમી પાર્ટીએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકાર્યો હતો. કેજરીવાલ સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટ પાસે માંગણી કરી હતી કે રાજધાનીમાં જમીન અને પોલીસ જેવી કેટલીક બાબતોને બાદ કરતાં અન્ય તમામ બાબતોમાં દિલ્હીની ચૂંટાયેલી સરકારની સર્વોપરિતા હોવી જોઈએ.

સુપ્રીમ કોર્ટે કેજરીવાલ સરકારની તરફેણમાં ચુકાદો આપ્યો

મે મહિનામાં સુપ્રીમ કોર્ટે કેજરીવાલની અરજી પર મોટો ચુકાદો આપ્યો હતો. મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની 5 ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે જણાવ્યું હતું કે દિલ્હી (નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી) પાસે કાયદાકીય સત્તાની બહારના વિસ્તારો સિવાય સેવાઓ અને વહીવટ સંબંધિત તમામ અધિકારો હશે. જો કે, પોલીસ, જાહેર વ્યવસ્થા અને જમીનની સત્તા કેન્દ્ર પાસે રહેશે. કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું, 'અધિકારીઓની પોસ્ટિંગ અને ટ્રાન્સફરનો અધિકાર દિલ્હી સરકાર પાસે રહેશે. ચૂંટાયેલી સરકારને વહીવટી સેવાનો અધિકાર હશે. લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરે સરકારની સલાહનું પાલન કરવું પડશે.

આ પણ વાંચો : દિલ્હી સેવા બિલ પર રાજ્યસભામાં અમિત શાહનો વિપક્ષને સણસણતો જવાબ