• શું પહેલાં ક્યારેય તૂટી હતી જળસંધિ?
• ઇતિહાસમાં જળસંધિ વિવાદ ક્યારેય થયો?
• જાણો: અગાઉ ક્યારે જળસંધિ પર વિવાદ થયો?
• જળસંધિ તોડવાના પૂર્વ ઉદાહરણો
• ઇતિહાસમાં ભારત-પાકિસ્તાન જળવિવાદ
• સિંધુ જળસંધિનો ઈતિહાસ શું કહે છે?

Water Treaty Dispute : આજે 22 એપ્રિલ, 2025ના રોજ જમ્મુ-કાશ્મીર (Jammu-Kashmir) ના પહેલગામમાં થયેલા ઘાતક આતંકવાદી હુમલા (deadly terrorist attack) એ ભારતના લોકોમાં આક્રોશ ફેલાવ્યો છે. આ હુમલાના તાર પાકિસ્તાન સાથે જોડાયેલા હોવાનું સામે આવ્યું છે, જેના પગલે ભારતે કડક વલણ અપનાવ્યું છે. આ હુમલાના જવાબમાં ભારતે 1960માં થયેલી સિંધુ જળ સંધિને સમાપ્ત કરી દીધી છે. આ નિર્ણયથી પાકિસ્તાન પાણીના ટીપે ટીપા માટે તરસવા મજબૂર થશે, કારણ કે આ સંધિ પાકિસ્તાનની પાણીની જરૂરિયાતોનો મોટો હિસ્સો પૂરો કરતી હતી.

સિંધુ જળ સંધિનો ઇતિહાસ

સિંધુ જળ સંધિ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે 19 સપ્ટેમ્બર, 1960ના રોજ વિશ્વ બેંકની મધ્યસ્થીથી અસ્તિત્વમાં આવી હતી. આ કરાર સિંધુ નદી અને તેની 6 નદીઓ—વ્યાસ, રાવી, સતલજ, સિંધુ, ચિનાબ અને ઝેલમ—ના પાણીની વહેંચણી માટે થયો હતો. કરાર મુજબ, વ્યાસ, રાવી અને સતલજ નદીઓનું પાણી ભારતને, જ્યારે સિંધુ, ચિનાબ અને ઝેલમનું પાણી પાકિસ્તાનને ફાળવવામાં આવ્યું. આ વ્યવસ્થામાં પાકિસ્તાનને કુલ પાણીનો 80% હિસ્સો અને ભારતને 20% હિસ્સો મળતો હતો. આ સંધિની શરૂઆત 1947માં ભારતના ભાગલા બાદ થયેલા પાણીના વિવાદને ઉકેલવા માટે થઈ હતી, જ્યારે પાકિસ્તાન સિંધુ નદીના પાણી પર નિર્ભર બન્યું હતું.

સંધિની ઐતિહાસિક પૃષ્ઠભૂમિ

1947માં ભારત અને પાકિસ્તાનના ભાગલા બાદ પાણીની વહેંચણી અંગે વિવાદ શરૂ થયો હતો. 1952થી 1954 દરમિયાન આ વિવાદે ઉગ્ર સ્વરૂપ લીધું, જ્યારે પાકિસ્તાને ભારત પર પાણી રોકવાનો આરોપ લગાવ્યો. આ મુદ્દે અમેરિકા અને વિશ્વ બેંકે મધ્યસ્થીની ભૂમિકા ભજવી. 1960માં ભારતના વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરૂ અને પાકિસ્તાનના રાષ્ટ્રપતિ અયુબ ખાને આ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા. આ સંધિ 1971ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ અને 1999ના કારગિલ યુદ્ધ દરમિયાન પણ યથાવત રહી, જે દર્શાવે છે કે બંને દેશો દ્વારા તેનું પાલન કરવામાં આવ્યું હતું.

પાકિસ્તાનનો વિરોધ અને વિવાદો

સમયાંતરે પાકિસ્તાને આ સંધિના અમલ અંગે વાંધા ઉઠાવ્યા છે. 1987-88માં ભારતે વલર બેરેજ પ્રોજેક્ટ શરૂ કરવાની યોજના બનાવી, પરંતુ પાકિસ્તાનના વિરોધને કારણે તે અટકી ગયો. 2005માં ભારતના બગલીહાર ડેમ પ્રોજેક્ટ પર પણ પાકિસ્તાને આપત્તિ ઉઠાવી, પરંતુ વિશ્વ બેંકે ભારતને આગળ વધવાની મંજૂરી આપી. આમ, ભારતે હંમેશા સંધિની શરતોનું પાલન કર્યું, પરંતુ પાકિસ્તાને વારંવાર નાની-મોટી બાબતોમાં અડચણો ઊભી કરી.

સંધિની સમાપ્તિ અને પાકિસ્તાન પર અસર

પહેલગામ હુમલા બાદ ભારતે સિંધુ જળ સંધિને રદ કરવાનો ઐતિહાસિક નિર્ણય લીધો છે. આ પગલું પાકિસ્તાન માટે મોટો આઘાત છે, કારણ કે તેની અર્થવ્યવસ્થા અને કૃષિ સિંધુ નદીના પાણી પર નિર્ભર છે. સંધિની સમાપ્તિ બાદ પાકિસ્તાન પાણીની ગંભીર અછતનો સામનો કરી શકે છે, જે તેની આર્થિક અને સામાજિક સ્થિરતા માટે જોખમી સાબિત થઈ શકે છે. ભારતનું આ પગલું પાકિસ્તાનને આતંકવાદને ટેકો આપવાની નીતિ સામે ચેતવણી છે.

આ પણ વાંચો :   Indus Waters Treaty : ભારતે સિંધુ સમજૂતી પર લગાવી રોક, જાણો કેવી રીતે પાકિસ્તાન એક-એક પાણીનાં ટીપા માટે તરસશે!