પાકિસ્તાન પણ શ્રીલંકાની જેમ નાદાર થઈ જવાની તૈયારીમાં ! તિજોરી ખાલી

પાકિસ્તાનની નબળી આર્થિક સ્થિતિને કારણે તાજેતરમાં રાજકીય
ઉથલપાથલ પણ જોવા મળી હતી. પીટીઆઈની ઈમરાન ખાન સરકારને ફુગાવાને અંકુશમાં લેવામાં
અસમર્થતા અને નબળી અર્થવ્યવસ્થાના કારણે સત્તા પરથી હટવું પડ્યું હતું. ભારતના પાડોશી દેશ શ્રીલંકાની જેમ પાકિસ્તાનમાં પણ નાદારીનો
ખતરો વધી રહ્યો છે. પાકિસ્તાન પર દેવાનો બોજ વધી રહ્યો છે અને વિદેશી મુદ્રા ભંડાર
ખાલી થઈ રહ્યો છે. ડિસેમ્બર 2017માં પાકિસ્તાન સરકારે એક
અબજ ડોલરના પાકિસ્તાન સુકુક બોન્ડનું વેચાણ કર્યું હતું, જેમાં 5.625 ટકા વ્યાજ હતું, પરંતુ હવે આવા
બોન્ડ્સ પરનું વ્યાજ વધીને 27 ટકા થઈ ગયું છે. મતલબ કે પાકિસ્તાન ઝડપથી નાદારીની
આરે જઈ રહ્યું છે. પાકિસ્તાની અખબાર ધ
ન્યૂઝના અહેવાલ મુજબ છેલ્લા બે સપ્તાહમાં પાકિસ્તાન ડિફોલ્ટર બનવાનું જોખમ ઝડપથી
વધી ગયું છે. સ્ટેટ બેંક ઓફ પાકિસ્તાન (SBP) એ અહેવાલ આપ્યો છે
કે પાકિસ્તાને જૂન 2022 ના અંત પહેલા $4.889 બિલિયનનું દેવું છે. આવી સ્થિતિમાં
પાકિસ્તાનની ચાલુ ખાતાની ખાધ પણ વધી રહી છે. એવો અંદાજ છે કે જૂનના અંત સુધીમાં
પાકિસ્તાનની ચાલુ ખાતાની ખાધ 3 અબજ ડોલર થઈ જશે.

પાકિસ્તાનના નાદારી તરફના પગલા પાછળ વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં
ઝડપી ઘટાડો હોવાનું કહેવાય છે. ઓગસ્ટ 2021 માં, સ્ટેટ બેંક ઓફ
પાકિસ્તાન પાસે વિદેશી હૂંડિયામણ અનામત $ 20 બિલિયન હતું. નવ
મહિનામાં આ ઘટીને $10.1 બિલિયન થઈ ગયું છે. છેલ્લા આઠ સપ્તાહમાં જ સ્ટેટ બેંકમાંથી લગભગ $6 બિલિયનનું
વિદેશી હૂંડિયામણ ખતમ થઈ ગયું છે. આના પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે વિદેશી દેવું ચૂકવવા
અને ચાલુ ખાતાની ખાધને ભરપાઈ કરવા માટે બેન્ક પાસે પર્યાપ્ત વિદેશી મુદ્રા ભંડાર
નથી. આવી સ્થિતિમાં પાકિસ્તાનને જો કોઈ મોટી આર્થિક મદદ મળે છે તો જ તે ડિફોલ્ટર
બનવાથી બચી શકે છે.

પાકિસ્તાન નાદાર થઈ જાય તો?

જો પાકિસ્તાન શ્રીલંકાની જેમ નાદાર થઈ જશે તો તેને વધુ નુકસાન
થશે. કોઈ દેશને ડિફોલ્ટર જાહેર કરવાથી આંતરરાષ્ટ્રીય રોકાણકારોનો વિશ્વાસ નષ્ટ થાય
છે અને દેશની પ્રતિષ્ઠાને નુકસાન થાય છે. વિદેશી લોન લેવી પણ ખૂબ મુશ્કેલ બની જાય
છે કારણ કે કોઈ પણ નાદાર દેશને લોન આપવા માંગતું નથી. જો લોન ઉપલબ્ધ હોય તો પણ તે
ખૂબ ઊંચા વ્યાજ દરે છે. નાદારી જાહેર કરવાથી દેશના ચલણની છબી પણ બગડે છે અને
વિદેશીઓ તે દેશના ચલણમાંથી વિશ્વાસ ગુમાવે છે. પાકિસ્તાનની બજેટ ખાધ હાલમાં 5 ટ્રિલિયન રૂપિયાની નજીક છે અને
ચાલુ ખાતાની ખાધ 20 અબજ ડોલરની નજીક પહોંચી ગઈ છે. પાકિસ્તાને વિદેશી લોન લેવાની
જરૂર છે જેથી તે પોતાને નાદારીથી બચાવી શકે. નોટબંધી પછી પાકિસ્તાનમાં બેરોજગારી
વધશે, વ્યાજદર વધશે, બેંકો ગ્રાહકોને
પૈસા આપી શકશે નહીં, દેશનું ચલણ ખૂબ જ
ઘટી જશે અને શેરબજાર તૂટશે.

નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે
ડૉલરના વધારાને કારણે રૂપિયાએ લોકોનો ભરોસો તોડ્યો છે. હાલ સ્થિતિ સુધરવાની શક્યતા
નથી. પાકિસ્તાનના મીડિયા અહેવાલો અનુસાર IMF તરફથી મદદ ન મળવા, મિત્ર દેશોની સમયસર મદદ અને વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં ઘટાડો થવાને
કારણે દેશનું ચલણ સંકટમાંથી પસાર થઈ રહ્યું છે. ઈમરાન ખાન આજે આર્થિક સંકટના બહાને સત્તામાંથી બહાર થઈ ગયા છે. નવી
સરકારની રચના છતાં પાકિસ્તાનમાં આર્થિક સંકટ વધી રહ્યું છે. અહીં વિદેશી દેવું સતત
વધી રહ્યું છે. હવે પાકિસ્તાનના જૂના મિત્ર દેશો સાઉદી અરેબિયા, યુએઈ અને ચીન પણ મદદ મોકલવામાં વિલંબ કરી રહ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં
અહીં મોંઘવારી ચરમસીમાએ છે.