આજની તા. 19 જાન્યુઆરી જ્ઞાન પરબ અને ઈતિહાસ, જાણો આજના દિવસનો શું છે ઈતિહાસ

આમ તો દરેક દિવસ ખાસ હોય છે પણ ઘણી તારીખો કેલેન્ડરના પાના સાથે ઇતિહાસના પાને પણ અંકાય છે, જાણો આજના દિવસના ઇતિહાસમાં નોંધાયેલા મહત્ત્વના બનાવો ઘટનાઓ અને આજની તારીખે જન્મેલા મહાનુભાવો અને વીરલ વ્યક્તિત્ત્વની પુણ્યતિથિ. જાણો આજની તારીખ સાથે જોડાયેલી કેટલાક ખાસ વાતો. કેવી રીતે આજનો દિવસ ઇતિહાસના પાને અંકાયેલો છે.

૧૮૩૯ – બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ એડન પર કબજો કર્યો.

ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની (EIC) એ એક અંગ્રેજ અને બાદમાં બ્રિટિશ, જોઈન્ટ-સ્ટોક કંપની હતી જેની સ્થાપના ૧૬૦૦ માં થઈ હતી અને ૧૮૭૪ માં વિસર્જન થઈ હતી. તેની રચના હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં શરૂઆતમાં ઈસ્ટ ઈન્ડિઝ સાથે અને બાદમાં ઈસ્ટ એશિયા સાથે કરવામાં આવી હતી. કંપનીએ ભારતીય ઉપખંડના મોટા ભાગો, દક્ષિણપૂર્વ એશિયાના વસાહતી ભાગો અને હોંગકોંગ પર નિયંત્રણ મેળવ્યું. તેની ટોચ પર, કંપની વિશ્વની સૌથી મોટી કોર્પોરેશન હતી. કંપનીની ત્રણ પ્રેસિડેન્સી આર્મીના રૂપમાં EIC પાસે તેના પોતાના સશસ્ત્ર દળો હતા, જેમાં કુલ ૨,૬૦,૦૦૦ સૈનિકો હતા, જે તે સમયે બ્રિટિશ સેના કરતા બમણા હતા. કંપનીની કામગીરીએ વૈશ્વિક વેપાર સંતુલન પર ઊંડી અસર કરી હતી, જે રોમન સમયથી જોવા મળતા પશ્ચિમી બુલિયનના પૂર્વ તરફના પ્રવાહના વલણને લગભગ એકલા હાથે ઉલટાવી દે છે.

૧૮૩૮માં, મુહસીન બિન ફદલ હેઠળ, લાહેજે બ્રિટિશને એડન સહિત 194 km2 (75 sq mi) સોપ્યા. 

૧૯ જાન્યુઆરી ૧૮૩૯ના રોજ, બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીએ પ્રદેશને સુરક્ષિત કરવા અને ભારતમાં બ્રિટિશ શિપિંગ સામે ચાંચિયાઓ દ્વારા કરવામાં આવતા હુમલાઓને રોકવા માટે એડન ખાતે રોયલ મરીનનું ઉતરાણ કર્યું. ૧૮૫૦ માં તેને મુક્ત વેપાર બંદર જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં દારૂ, મીઠું, શસ્ત્રો અને અફીણના વેપારની ફરજો વિકસાવવામાં આવી હતી કારણ કે તેણે મોખામાંથી તમામ કોફી વેપાર જીત્યો હતો.  આ બંદર સુએઝ કેનાલ, મુંબઈ અને ઝાંઝીબારથી લગભગ સમાન અંતરે આવેલું છે, જે બધી મહત્વપૂર્ણ બ્રિટિશ સંપત્તિ હતી.  એડન પ્રાચીન વિશ્વમાં નાવિકો માટે એક સાહસિક અને માર્ગ-સ્ટેશન હતું.  ત્યાં, પુરવઠો, ખાસ કરીને પાણી, ફરી ભરવામાં આવ્યું, તેથી,૧૯મી સદીના મધ્યમાં, કોલસો અને બોઈલર પાણી ફરી ભરવું જરૂરી બન્યું.  આમ એડને સ્ટીમર પોઈન્ટ પર કોલિંગ સ્ટેશન હસ્તગત કર્યું અને એડન નવેમ્બર ૧૯૬૭ સુધી બ્રિટિશ નિયંત્રણ હેઠળ રહેવાનું હતું.

તાશ્કંદમાં પાકિસ્તાનના અયુબ ખાન સાથે સોવિયેતની મધ્યસ્થી શાંતિ સમજૂતી પર હસ્તાક્ષર કર્યાના કલાકો પછી લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું અવસાન થયું. ત્યારબાદ કોંગ્રેસ પાર્ટીના અધ્યક્ષ કે.  શાસ્ત્રીના આકસ્મિક અવસાન પછી ઈન્દિરા ગાંધીને વડા પ્રધાન બનાવવામાં કામરાજની ભૂમિકા હતી.

૧૯૬૬માં જ્યારે શ્રીમતી ગાંધી વડાપ્રધાન બન્યા, ત્યારે કોંગ્રેસ બે જૂથોમાં વહેંચાઈ ગઈ હતી, શ્રીમતી ગાંધીની આગેવાની હેઠળના સમાજવાદીઓ અને મોરારજી દેસાઈના નેતૃત્વમાં રૂઢિચુસ્તો.  મોરારજી દેસાઈ તેને ‘મૂંગી ઢીંગલી’ કહેતા. ૧૯૬૭ ની ચૂંટણીમાં આંતરિક સમસ્યાઓ ઊભી થઈ, જ્યાં કોંગ્રેસે ૫૪૫ બેઠકોવાળી લોકસભામાં ૨૯૭ બેઠકો મેળવી, લગભગ ૬૦ બેઠકો ગુમાવી.  તેમણે દેસાઈને ભારતના નાયબ વડા પ્રધાન અને ભારતના નાણાં પ્રધાન તરીકે લેવા પડ્યા.૧૯૬૯ માં, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ અનેક મુદ્દાઓ પર દેસાઈ સાથેના મતભેદ પછી વિભાજિત થઈ.  તેણીએ સમાજવાદીઓ અને સામ્યવાદી પક્ષોના ટેકાથી આગામી બે વર્ષ શાસન કર્યું.  તે જ વર્ષે, જુલાઈ ૧૯૬૯માં, તેમણે બેંકોનું રાષ્ટ્રીયકરણ કર્યું. ૧૯૭૧ માં, બાંગ્લાદેશી શરણાર્થીઓની સમસ્યાના ઉકેલ માટે, તેમણે પૂર્વ પાકિસ્તાન વતી પાકિસ્તાન સામે યુદ્ધની ઘોષણા કરી, જે તેની આઝાદી માટે લડી રહ્યું હતું.અને સફળતા પણ મેળવી હતી.

૧૯૭૫ – હિમાચલ પ્રદેશમાં ભૂકંપ

૧૯૭૫નો કિન્નોર ધરતીકંપ ૧૯ જાન્યુઆરીની વહેલી બપોરે (સ્થાનિક સમય) (08:02 UTC)માં આવ્યો હતો.  તેની સપાટી તરંગ તીવ્રતા સ્કેલ પર ૬.૮ ની તીવ્રતા હતી અને મર્કલ્લી તીવ્રતા સ્કેલ પર IX (હિંસક) ની મહત્તમ માનવામાં આવતી તીવ્રતા હતી, જેના કારણે ઉત્તર ભારતમાં હિમાચલ પ્રદેશમાં વ્યાપક નુકસાન થયું હતું.  તેનું કેન્દ્રબિંદુ હિમાચલ પ્રદેશના દક્ષિણપૂર્વ ભાગમાં કિન્નૌર જિલ્લામાં હતું અને ૪૭ જાનહાનિ થઈ હતી.  ભૂસ્ખલન, ખડકો અને હિમપ્રપાતને કારણે હિન્દુસ્તાન-તિબેટ રોડને મોટું નુકસાન થયું છે.  ભૂકંપને કારણે રાજ્યના ઘણા મઠો અને ઇમારતોને અસર થઈ હતી અને હિમાચલ પ્રદેશમાં ૧૯૭૦ ના દાયકાના અંતમાં અને ૧૯૮૦ ના દાયકાની શરૂઆતમાં વ્યાપક પુનઃસંગ્રહ કાર્ય હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું.  ઉત્તર-દક્ષિણ કૌરિક-ચાંગો ફોલ્ટ પર ખાસ કરીને સ્પિતિ અને પારાચુ ખીણોને સૌથી વધુ નુકસાન થયું હતું, જેના કારણે કી મઠ અને તાબો મઠ જેવા સીમાચિહ્નોને નુકસાન થયું હતું.

૨૦૨૦ – અમદાવાદ અને મુંબઈ સેન્ટ્રલ સ્ટેશન વચ્ચે ખાનગી ટ્રેન અમદાવાદ - મુંબઈ તેજસ એક્સપ્રેસ શરૂ કરવામાં આવી.

૮૨૯૦૧/૮૨૯૦૨ અમદાવાદ - મુંબઈ સેન્ટ્રલ 'તેજસ એક્સપ્રેસ' અમદાવાદ અને મુંબઈ સેન્ટ્રલ સ્ટેશન વચ્ચેની એક ખાનગી ટ્રેન છે. તે એક સેમી સ્પીડ, સંપૂર્ણ વાતાનુકુલિત ટ્રેન છે જે ભારતીય રેલ્વે અમદાવાદ અને મુંબઈને નડિયાદ, વડોદરા, ભરૂચ, સુરત, વાપી અને બોરીવલી નામના છ સ્ટેશનો સાથે જોડે છે.  આ ટ્રેન ૧૯ જાન્યુઆરી ૨૦૨૦થી શરૂ થઈ છે.  ટ્રેનનું ભાડુ ચલિત રહેશે.

પહેલીવાર ભારતીય રેલ્વેમાં મનોરંજન સુવિધા શરૂ કરવામાં આવી છે. અમદાવાદ - મુંબઇ તેજસ એ પહેલી ભારતીય ટ્રેન છે કે જે પ્રત્યેક વ્યક્તિગત મુસાફરો માટે એલસીડી સ્ક્રીન ધરાવે છે, જોકે આ સુવિધા ફક્ત એક્ઝિક્યુટિવ ચેર કારમાં જ ઉપલબ્ધ થશે.

એલસીડીમાં મુસાફરો હિન્દી, મરાઠી, ગુજરાતી ફિલ્મોનો આનંદ માણી શકે છે, સંગીત સાંભળી શકે છે તેમજ પેસેન્જર ઇન્ફર્મેશન સિસ્ટમ પણ ઉપલબ્ધ છે. તદુપરાંત, મુસાફરો વાઇફાઇ સુવિધાઓનો આનંદ માણી શકે છે. 

પૂણ્યતિથી:-

૧૫૯૭ – મહારાણા પ્રતાપ, ઉદેપુર, મેવાડમાં સિસોદીયા રાજવંશના રાજા (જ. ૧૫૪૦)

મહારાણા પ્રતાપ ઉદેપુર, મેવાડમાં સિસોદીયા રાજવંશના રાજા હતા. એમનું નામ ઇતિહાસમાં અપ્રતિમ વીરતા બતાવવા માટે તેમ જ સખત પ્રતિજ્ઞા પાળવા માટે અમર થઈ ગયું છે. એમણે કેટલાંય વર્ષો સુધી મુગલ બાદશાહ અકબર સાથે પોતાનું સામ્રાજ્ય ટકાવી રાખવા તેમ જ પાછું મેળવવા સંઘર્ષ કર્યો હતો. એમનો જન્મ રાજસ્થાનના પાલી શહેરમાં મહારાણા ઉદયસિંહ અને રાણી જીવંતબાઈના ઘરમાં થયો હતો. કેટલાક ઇતિહાસકારોનું માનવું છે કે તેમનો જન્મ કુંભલગઢ માં થયો હતો.

૧૫૭૬માં હલ્દીઘાટીના યુદ્ધમાં ૨૨૦૦૦ રાજપૂતોને સાથે રાખીને રાણા પ્રતાપે મોગલ સરદાર રાજા માનસિંંહની ૮૦,૦૦૦ની સેનાનો સામનો કર્યો અને રાજપૂતોને દુશ્મનોથી બચાવ્યા. દુશ્મનોથી ઘેરાઈ ચૂકેલા મહારાણા પ્રતાપને શક્તિસિંહે બચાવ્યા. આ યુદ્ધમાં તેમના પ્રિય ઘોડા ચેતકનું અવસાન થયું. આ યુદ્ધ માત્ર એક દિવસ ચાલ્યું હતું પરંતુ તેમાં ૧૭,૦૦૦ સૈનિકો ખુવાર થઈ ગયા. મેવાડને જીતવા માટે અકબરે બધા પ્રયાસો કર્યા.

આ કપરા દિવસોમાં ભામાશાહે મહારાણાના ૨૫,૦૦૦ રાજપૂતોને ૧૨ વરસ સુધી ચાલે તેટલું અનુદાન આપ્યું હતું.

ઇ.સ.૧૫૭૯થી ૧૫૮૫ સુધી પૂર્વ ઉત્તર પ્રદેશ, બંગાળ, બિહાર તથા ગુજરાતના મુગલ શાસિત પ્રદેશોમાં વિદ્રોહ થવા લાગ્યો હતો, પરિણામે અકબર આમાં જ ગુંચવાયેલો રહ્યો અને મેવાડ પરથી મોગલોનો દબાવ ઘટી ગયો અને આ તકનો લાભ ઉઠાવી મહારાણાએ ઈ.સ.૧૫૮૫માં મેવાડમુક્તિ પ્રયત્નો તેજ કરી દીધા. મહારાણાની સેનાએ મોગલ ચોકીઓ પર આક્રમણ શરૂ કરી દીધા અને તરત જ ઉદયપુર સહિત ૩૬ મહત્વપૂર્ણ સ્થાનો પર મહારાણાનું આધિપત્ય સ્થાપિત થઈ ગયું. મહારાણા પ્રતાપ જે સમયે સિંહાસન પર બેઠા, તે સમયે જેટલા મેવાડ પર તેમનો અધિકાર હતો, લગભગ એટલા જ જમીન ભાગ પર તેમની સત્તા સ્થાપિત થઈ ગઈ. બાર વર્ષના સંઘર્ષ પછી પણ અકબર તેમાં કોઈ પરિવર્તન કરી શક્યો નહીં અને આમ મહારાણા લાંબાગાળાના સંઘર્ષ પછી મેવાડને મુક્ત કરવામાં સફળ રહ્યા અને આ સમય મેવાડ માટે એક સુવર્ણ યુગ સાબિત થયો. મેવાડ પર લાગેલા આ ગ્રહણનો અંત ઈ.સ.૧૫૮૫માં થયો. ત્યારબાદ મહારાણા પ્રતાપ પોતાના રાજ્યની સુખ-સાધનામાં જોડાઈ ગયા, પણ દુર્ભાગ્યે લગભગ અગિયાર વર્ષ પછી ૧૯ જાન્યુઆરી ૧૫૯૭ તેમની નવી રાજધાની ચાવંડમાં તેમનું અવસાન થયું.