આજે દેશના નવા ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી, જાણો મતદાન કોણ કરી શકે છે

દેશને આજે નવા ઉપરાષ્ટ્રપતિ મળવા જઈ રહ્યા છે. ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી 2022 માટે આજે સવારે 10 થી સાંજના 5 વાગ્યા સુધી સંસદ ભવનમાં મતદાન થઇ રહ્યું છે. ત્યાર બાદ તરત જ મતોની ગણતરી કરવામાં આવશે. મોડી સાંજ સુધીમાં રિટર્નિંગ ઓફિસરો દેશના નવા ઉપરાષ્ટ્રપતિના નામની જાહેરાત કરશે.

આ વખતે મુકાબલો નેશનલ ડેમોક્રેટિક એલાયન્સ (NDA)ના ઉમેદવાર જગદીપ ધનખડ અને વિપક્ષના સંયુક્ત ઉમેદવાર માર્ગારેટ આલ્વા વચ્ચે છે. આંકડાની દૃષ્ટિએ પશ્ચિમ બંગાળના પૂર્વ રાજ્યપાલ ધનખડની જીત નિશ્ચિત જણાય છે. 

ઉપરાષ્ટ્રપતિ કેવી રીતે ચૂંટાય છે, તેમાં કોણ વોટ આપી શકે છે, વોટ કેવી રીતે ગણવામાં આવે છે તે વિશે જાણવામાં લોકોમાં ભારે ઉત્સુક્તા હોય છે. અહીં તમને આ સમગ્ર બાબતો જણાવીએ છીએ.

રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ મહત્વપૂર્ણ બંધારણીય પદ છે. બંને પદોની ચૂંટણી આડકતરી રીતે થાય છે. એટલે કે ચૂંટણી પ્રજાના બદલે તેમના દ્વારા ચૂંટાયેલા લોકપ્રતિનિધિઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે. ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં માત્ર સાંસદો જ મતદાન કરી શકે છે. જ્યારે રાજ્યની વિધાનસભાના સભ્યોને પણ રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં મતદાન કરવાનો અધિકાર છે.

રાજ્યસભા અને લોકસભાના નામાંકિત સભ્યો પણ ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં મતદાન કરી શકે છે. જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ ચૂંટણીમાં કોઈપણ ગૃહના નામાંકિત સભ્યને મત આપી શકતા નથી.

ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદ માટે ઉમેદવારી નોંધાવવા માટે ઉમેદવારે ઓછામાં ઓછા 20 સાંસદોને પ્રસ્તાવક તરીકે અને 20 સાંસદોને સમર્થક તરીકે દર્શાવવાની શરત પૂરી કરવી પડે છે. ઉમેદવાર સંસદના કોઈપણ ગૃહનો સભ્ય ન હોવો જોઈએ. જો કોઈ સાંસદ ચૂંટણી લડવા માંગે છે તો તેણે સંસદના સભ્યપદેથી રાજીનામું આપવું પડશે.

સંસદના બંને ગૃહોના સભ્યોનો સમાવેશ કરતી ચૂંટણી મંડળ દ્વારા પ્રમાણસર પ્રતિનિધિત્વની પદ્ધતિ દ્વારા ઉપરાષ્ટ્રપતિની પસંદગી કરવામાં આવે છે. સંસદના દરેક સભ્ય માત્ર એક જ મત આપી શકે છે. મતદારે તેની પસંદગીના આધારે પ્રાથમિકતા નક્કી કરવાની હોય છે. મતદાન દરમિયાન બેલેટ પેપર પર હાજર ઉમેદવારોની યાદીમાં મતદાર તેની પ્રથમ પસંદગી 1, બીજી પસંદગી 2 અને તેથી વધુને પ્રાથમિકતા આપે છે.

રાજ્યસભાના ચૂંટાયેલા સભ્યો (233) અને નામાંકિત સભ્યો (12), જ્યારે લોકસભાના ચૂંટાયેલા સભ્યો (543) અને નામાંકિત સભ્યો (2) બંને ગૃહોના કુલ 790 મતદારો લે છે.

મતગણતરીમાં પ્રથમ અગ્રતા સાથે તમામ ઉમેદવારોને કેટલા મત મળ્યા છે તે જોવામાં આવે છે. ઉમેદવારોને મળેલા પ્રથમ અગ્રતાના મતો ઉમેરવામાં આવે છે. આ પછી કુલ સંખ્યાને 2 વડે ભાગવામાં આવે છે અને ભાગાંકમાં 1 ઉમેરવામાં આવે છે. આ પછી મેળવેલ નંબરને ક્વોટા તરીકે ગણવામાં આવે છે, જે ઉમેદવારને મતગણતરી દરમિયાન રહેવા માટે જરૂરી છે. જો કોઈ ઉમેદવાર પ્રથમ મતગણતરીમાં જીત માટે જરૂરી ક્વોટાની બરાબર કે તેથી વધુ મત મેળવે છે, તો તે ઉમેદવાર જીત્યો હોવાનું જાહેર કરવામાં આવે છે.

જો પરિણામ ઉપલબ્ધ ન હોય તો આ પ્રક્રિયા આગળ ધપાવવામાં આવે છે. પછી સૌથી ઓછા મત મેળવનાર ઉમેદવાર રેસમાંથી બહાર થઈ જાય છે. પરંતુ તેમને પ્રથમ અગ્રતા આપતા મતોમાં જોવામાં આવે છે કે મતદાનમાં કોને બીજી પ્રાથમિકતા આપવામાં આવી છે. આ પછી, આ બીજી પ્રાથમિકતાના મત અન્ય ઉમેદવારોના ખાતામાં ટ્રાન્સફર થાય છે.

આ મતોના સ્થાનાંતરણ પછી, જો ઉમેદવારના મત ક્વોટા સંખ્યાના બરાબર અથવા વધુ હોય, તો તે ઉમેદવારને વિજેતા જાહેર કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા ત્યાં સુધી ચાલુ રહે છે જ્યાં સુધી એક ઉમેદવારને ક્વોટા જેટલા મત ન મળે.

બંધારણના અનુચ્છેદ-71 મુજબ, રાષ્ટ્રપતિ કે ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં કોઈ શંકા કે વિવાદ ઊભો થાય તો તેનો નિર્ણય કરવાનો અધિકાર માત્ર દેશની સર્વોચ્ચ અદાલતને છે.