બે દાયકાથી વધુ સમય બાદ કોંગ્રેસ પાર્ટીના અધ્યક્ષ માટેની રેસ, આ છે સમગ્ર ચૂંટણી પ્રક્રિયા
બે દાયકાથી વધુ સમય બાદ કોંગ્રેસ પાર્ટી ચીફના પદ માટે બિન-ગાંધી હરીફાઈ કરે તેવી શક્યતા છે. હાલમાં કોંગ્રેસ હાલમાં તેના સૌથી ખરાબ રાજકીય તબક્કામાં છે કારણ કે તેણે સામાન્ય અને રાજ્યની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ખૂબ ખરાબ પ્રદર્શન કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. ભારત જોડો યાત્રા સાથે કોંગ્રેસ પોતાનો નવો પ્રમુખ પસંદ કરવાની ચૂંટણી યાત્રા પણ કરી રહ્યી છે. 22 સપ્ટેમ્બર પાર્ટીની ઉમેદવારી કરશે. અશોક ગહà
બે દાયકાથી વધુ સમય બાદ કોંગ્રેસ પાર્ટી ચીફના પદ માટે બિન-ગાંધી હરીફાઈ કરે તેવી શક્યતા છે. હાલમાં કોંગ્રેસ હાલમાં તેના સૌથી ખરાબ રાજકીય તબક્કામાં છે કારણ કે તેણે સામાન્ય અને રાજ્યની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ખૂબ ખરાબ પ્રદર્શન કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. ભારત જોડો યાત્રા સાથે કોંગ્રેસ પોતાનો નવો પ્રમુખ પસંદ કરવાની ચૂંટણી યાત્રા પણ કરી રહ્યી છે. 22 સપ્ટેમ્બર પાર્ટીની ઉમેદવારી કરશે. અશોક ગહલોત અને શશી થરુર વચ્ચે ટક્કર નિશ્ચિત છે, કમલનાથ અને મનીષ તિવારી પણ કોંગ્રેસ પ્રેસિડેન્ટ ઈલેક્શનમાં ઝંપલાવે એવી વાત છે, મલ્લિકાર્જુન ખડગે અને દિગ્વિજયસિંહનું નામ પણ સામે આવ્યું છે. આ 137 વર્ષ જૂની પાર્ટીના અધ્યક્ષ પદની ચૂંટણીની સંપૂર્ણ પ્રક્રિયા શું છે. નવી સદીમાં ભાજપ પાસે 9 પ્રમુખ, કોંગ્રેસ માત્ર બે પ્રમુખ છે, ત્યારે સવાલ છે કે શું કોંગ્રેસ પાર્ટીને આ વખતે ગાંધી પરિવારની બહારના પ્રમુખ મળશે?
કોંગ્રેસ માત્ર બે રાજ્યો-છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાનમાં સત્તા પર
એક સમયે દેશમાં 70 વર્ષો સુધી રાજ કરતી હાલમાં દેશમાં કોંગ્રેસ માત્ર બે રાજ્યો-છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાનમાં સત્તા પર છે. જો કે પાર્ટી માટે આગામી ચૂંટણી ચોક્કસપણે ઐતિહાસિક હશે કારણ કે નવા પ્રમુખ સોનિયા ગાંધીનું સ્થાન લેશે, જેઓ 1998 થી સૌથી લાંબા સમય સુધી પાર્ટીના અધ્યક્ષ હતા, જે 2017 અને 2019 વચ્ચેના બે વર્ષ બાદ કરતાં રાહુલ ગાંધીએ સત્તા સંભાળી હતી.
30 સપ્ટેમ્બર સુધી ઉમેદવારી નોંધાવી શકાશે
કોંગ્રેસના બંધારણ મુજબ દેશમાં જે રીતે ચૂંટણીઓ યોજાય છે તે જ તર્જ પર પક્ષના અધ્યક્ષની ચૂંટણી થાય છે. ચૂંટણી માટે પાર્ટી સેન્ટ્રલ ઇલેક્શન ઓથોરિટી (CEA)ની રચના સૌપ્રથમ કરવામાં આવી છે. ઓથોરિટીના પ્રમુખ અને ટીમ કોંગ્રેસ પ્રમુખ દ્વારા CWCની મદદથી નક્કી કરવામાં આવે છે. ઓથોરિટીની રચના પછી, તે ચૂંટણીની સંપૂર્ણ બ્લુપ્રિન્ટ અને શેડ્યૂલ તૈયાર કરે છે. જેમાં નામાંકન, પરત ખેંચવા, ચકાસણી, ચૂંટણી, પરિણામ અને જીત બાદ વિજેતાને પ્રમાણપત્ર એનાયત કરવા સુધીની દરેક સ્તરે પસંદગીની પ્રક્રિયાની તારીખ નક્કી કરવામાં આવે છે. જે કે આજે કોંગ્રેસ પાર્ટીએ પાર્ટીના અધ્યક્ષની ચૂંટણી માટે જાહેરનામું બહાર પાડ્યું છે. સત્તાવાર સૂચના મુજબ, પાર્ટીના નેતાઓ 24 સપ્ટેમ્બરથી 30 સપ્ટેમ્બર સુધી ઉમેદવારી નોંધાવી શકે છે. 17 ઓક્ટોબરે મતદાન થશે અને 19 ઓક્ટોબરે પરિણામ જાહેર થશે. નોમિનેશન ફોર્મ AICC ઓફિસ, 24 અકબર રોડ, નવી દિલ્હી ખાતે ઉપલબ્ધ થશે.
પાંચ ચહેરાઓ જે ચૂંટણી પ્રક્રિયા સંભાળશે
સેન્ટ્રલ ઇલેક્શન ઓથોરિટી (CEA), જે પાર્ટી કોંગ્રેસમાં પ્રમુખ પદ માટે ચૂંટણી કરાવવા માટે જવાબદાર છે, તેમાં પાંચ સભ્યો છે જેઓ વિવિધ રાજ્યોના છે. CEAનું નેતૃત્વ વરિષ્ઠ કોંગ્રેસી મધુસૂદન મિસ્ત્રી કરે છે જેઓ મૂળ ગુજરાતના રાજકીય વર્તુળોમાંથી આવે છે. ભૂગોળ ભણાવતા તેઓ રાજ્યશાસ્ત્રના નિષ્ણાત બન્યા અને ગુજરાતમાં શંકરસિંહ વાઘેલાના સક્રિય સાથી બન્યા. 77 વર્ષીય મિસ્ત્રીની ઓળખ ટ્રેડ યુનિયન લીડર તરીકે થઈ હતી. CEAના અન્ય સભ્યોમાં દિલ્હીના અરવિંદર સિંહ લવલી, તમિલનાડુના જોતિમણી સેન્નીમલાઈ, કર્ણાટકના ક્રિષ્ના બાયરે ગૌડા અને ઉત્તર પ્રદેશના વારાણસીના પીઢ કોંગ્રેસી રાજેશ મિશ્રા છે. મિસ્ત્રી રિટર્નિંગ ઓફિસર હશે.
જાણો કોંગ્રેસમાં ચૂંટણી લડવા માટે શું કરવું પડે છે
ચૂંટણી અધિકારીઓ ઉમેદવારને ચૂંટણીના નિયમો, એજન્ટોની સંખ્યા અને તેમની ભૂમિકા, ચૂંટણી લડવા માટે ફોર્મ કેવી રીતે ભરવું વગેરે વિશે માહિતી આપે છે. કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ પદ માટે જે કોઈ ચૂંટણી લડવા માંગે છે તે 10 પ્રતિનિધિઓની સહી સાથે પોતાનું નામાંકન કરી શકે છે. કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ પદ માટે 17 ઓક્ટોબરે ચૂંટણી થશે અને 19 ઓક્ટોબરે મતગણતરી થશે.
જે ઉમેદવાર અડધાથી વધુ (270)ઝી વધુ મત મેળવે છે તે જીતે છે
ઈલેક્ટોરલ કોલેજ સિસ્ટમમાં, દરેક રાજ્યને કોંગ્રેસમાં તેના પ્રતિનિધિત્વના આધારે ચોક્કસ સંખ્યામાં મતદારો મળે છે. સામાન્ય ચૂંટણી પછી દરેક મતદાર એક મત આપે છે અને જે ઉમેદવાર અડધાથી વધુ (270) મેળવે છે તે જીતે છે. નવા ચૂંટાયેલા પ્રમુખ અને ઉપપ્રમુખનું સ્થાન લેશે.
ઉમેદવાર બનવા માટે ઓછામાં ઓછા 10 કોંગ્રેસ ડેલીગેટ્સનું સમર્થન જરૂરી
17 ઓક્ટોબરે અધ્યક્ષ પદ માટે નામની નોંધણી કરાશે. 19 ઓક્ટોબરના નવા પ્રમુખના નામની જાહેરાત થશે. 24થી 30 સપ્ટેમ્બર સુધી નામાંકન પ્રક્રિયા થઈ શકે છે. આઠ ઓક્ટોબર સુધી નામ પાછું ખેંચી શકાશે. હાલમાં પાંચ દિગ્ગજોના નામ ચર્ચામાં છે. ચૂંટણીમાં ઉમેદવાર બનવા માટે ઓછામાં ઓછા 10 કોંગ્રેસ ડેલીગેટ્સનું સમર્થન જરૂરી છે. નામ પરત લેવા માટે સાત દિવસનો સમય મળે છે. કૉંગ્રેસના અધ્યક્ષ પદના ચૂંટણી અધિકારીની જવાબદારી જે પાર્ટીની છે તે સેન્ટ્રલ ઇલેક્શન અથારિટી (સીએ) છે, તેના પાંચ સભ્યો વિવિધ રાજ્યોના સંબંધમાં છે. સીઇએના અધ્યક્ષ સીટીયર કોંગ્રેસી મધસૂદન મિસ્ત્રી છે જે મૂળ ગુજરાતના છે.
દરેક રાજ્યમાં સ્ટેટ રિટર્નિંગ ઓફિસરની નિમણૂક
સમગ્ર દેશમાં ચૂંટણીઓ યોજવા માટે કોંગ્રેસ ઓથોરિટી દરેક રાજ્યમાં એક રાજ્ય રિટર્નિંગ ઓફિસર અને એકથી બે APROs (રાજ્યોના કદના આધારે સહાયક રાજ્ય રિટર્નિંગ ઓફિસર) ની નિમણૂક કરે છે. હાલમાં કોંગ્રેસમાં દર પાંચ વર્ષે ચૂંટણી યોજાય છે, અગાઉ સંગઠનની ચૂંટણી દર ત્રણ વર્ષે યોજાતી હતી. તે મુજબ સ્પીકરનો કાર્યકાળ પણ ત્રણથી વધારીને પાંચ વર્ષ કરવામાં આવ્યો હતો. 2017 માં, સંગઠનની ચૂંટણીઓ પછી બિનહરીફ આવેલા રાહુલ ગાંધીએ 2019 ની સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં પાર્ટીની કારમી હારની નૈતિક જવાબદારી સ્વીકારીને પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું હતું.
કટોકટીની સ્થિતિમાં કોણ પાર્ટી પ્રેસિડેન્ટ બની શકે છે
પક્ષના બંધારણ મુજબ, કટોકટીમાં વર્તમાન પ્રમુખના અવસાન અથવા અચાનક રાજીનામાથી ખાલી પડેલા પ્રમુખના કાર્યાલયની રોજિંદી કામગીરીની જવાબદારી સંગઠનના સૌથી વરિષ્ઠ મહામંત્રીના ખભા પર આવે છે. દરમિયાન, CWC સંયુક્ત રીતે કાર્યકારી પ્રમુખની પસંદગી કરે છે, જે આગામી પૂર્ણ-સમય પ્રમુખ ચૂંટાય ત્યાં સુધી પક્ષનું નેતૃત્વ કરે છે. આ પ્રક્રિયામાં લગભગ છ મહિનાથી એક વર્ષનો સમય લાગે છે. 2019 માં રાહુલ ગાંધીના અચાનક રાજીનામું પછી પાર્ટીની સામે લગભગ આવી જ પરિસ્થિતિ આવી, જ્યારે રાહુલે રાજીનામું પાછું ન લીધું પછી CWCએ સર્વસંમતિથી સોનિયા ગાંધીને કાર્યકારી અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કર્યા.
બૂથ સમિતિમાંથી બ્લોક સમિતિની રચના
પ્રમુખની ચૂંટણી સદસ્યતા અભિયાન સાથે શરૂ થાય છે. જે લગભગ એક વર્ષ ચાલે છે. તે પૂર્ણ થયા પછી, બૂથ સમિતિ અને બ્લોક સમિતિની રચના કરવામાં આવે છે. આ પછી જિલ્લા સમિતિની રચના કરવામાં આવે છે. બંધારણ મુજબ આ સમિતિઓની રચના પણ ચૂંટણીના આધારે થવી જોઈએ. બ્લોક કમિટી - બૂથ કમિટી મળીને રાજ્ય કોંગ્રેસ સમિતિ અથવા પીસીસી પ્રતિનિધિઓના પ્રતિનિધિઓની પસંદગી કરે છે. દરેક બ્લોકમાંથી એક પ્રતિનિધિ પસંદ કરાય છે.
બૂથમાંથી બ્લોક અને રાજ્યના અધિકારીઓની પસંદગીની પ્રક્રિયા
દરેક 8 PCC માટે કેન્દ્રીય કોંગ્રેસ સમિતિના પ્રતિનિધિ અથવા AICC પ્રતિનિધિની પસંદગી કરવામાં આવે છે. AICC અને PCC નો ગુણોત્તર એક અને આઠ છે. પ્રદેશ કોંગ્રેસ સમિતિના પ્રમુખ અને પક્ષના પ્રમુખની પસંદગી પીસીસી પ્રતિનિધિઓના મતોથી કરવામાં આવે છે. જ્યારે કોંગ્રેસ વર્કિંગ કમિટીની ચૂંટણી એઆઈસીસીના પ્રતિનિધિઓના વોટિંગ દ્વારા કરવામાં આવે છે. 2017માં યોજાયેલી સંસ્થાની ચૂંટણી દરમિયાન, જ્યાં PCCની સંખ્યા 9000 હતી, ત્યાં AICC પ્રતિનિધિઓની સંખ્યા 1500 હતી. દરેક નવા પ્રમુખ પોતાનું CWC બનાવે છે, જેમાં 12 સભ્યો ચૂંટાય છે, જ્યારે 11 સભ્યો તેમના દ્વારા નોમિનેટ થાય છે. પરંતુ સામાન્ય રીતે CWC સભ્યની પસંદગી પ્રમુખ દ્વારા કરવામાં આવે છે. સ્પીકર ઉપરાંત, આ સમિતિમાં સંસદમાં પક્ષના નેતા અને અન્ય સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે. પ્રમુખ પદ માટે ચૂંટણી લડવા માટે, વ્યક્તિને પ્રસ્તાવક તરીકે 10 PCC પ્રતિનિધિઓના સમર્થનની જરૂર હોય છે. ચૂંટણી પ્રક્રિયા પૂર્ણ થયા પછી, પક્ષ તેનું સત્ર બોલાવે છે, જ્યાં પ્રમુખના પદની ઔપચારિક જાહેરાત કરવામાં આવે છે અને CWCની ચૂંટણી થાય છે.
પીસીના 9,00 સભ્યો આ પ્રકારે કરશે વોટીંગ
આ ચૂંટણીમાં PCCના 9,000 સભ્યો આ રીતે મતદાન કરશે, દેશભરના 9,000 કોંગ્રેસીઓને મતદાનનો અધિકાર મળે છે, આને કોંગ્રેસના પ્રતિનિધિઓ અથવા ડેલિગેટ્સ કહેવામાં આવે છે, જેઓ વિવિધ પ્રદેશ કોંગ્રેસ સમિતિઓ (પીસીસી) ના સભ્યો છે. આ સભ્યોને કોંગ્રેસની બ્લોક કમિટીઓમાંથી પસંદ કરીને પીસીસીમાં મોકલવામાં આવે છે. ઉમેદવાર બનવા માટે કોંગ્રેસના ઓછામાં ઓછા 10 ડેલિગેટ્સનું સમર્થન જરૂરી છે. નામ પરત ખેંચવા માટે સાત દિવસનો સમય આપવામાં આવ્યો છે. મતદાનની સ્થિતિમાં તમામ રાજ્યોના પ્રદેશ કોંગ્રેસ કાર્યાલયમાં મતદાન કરવામાં આવશે. તમામ પ્રતિનિધિઓના મતોની ગણતરી બાદ નવા પ્રમુખના નામની જાહેરાત કરવામાં આવશે.
આ છે શેડ્યૂલ
કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ પદની ચૂંટણી માટે 22 સપ્ટેમ્બરે જાહેરનામું બાહાર પડાયું છે. તેની નામાંકન કરવાની પ્રક્રિયા 24 થી 30 સપ્ટેમ્બર સુધી ચાલશે. કોંગ્રેસ સૂત્રોના અધિકૃત પાર્ટીના વરિષ્ઠ નેતા મધુસુદન મિસ્ત્રીના અધ્યક્ષ સ્થાને કેન્દ્રીય ચૂંટણી અધિકારી અધિક્ષક પદની પસંદગી માટે પ્રક્રિયા કરાશે. નામકરણ પાછા લેવાની અંતિમ તારીખ આઠ ઓક્ટોબર છે. મતદાન 17 ઓક્ટોબરે થશે. પરિણામ 19 ઓક્ટોબરે જાહેર થશે.
બે દાયકા કરતાંવધુ સમય બાદ કોંગ્રેસમાં પાર્ટીના અધ્યક્ષ પદ માટે સ્પર્ધા જોવા મળી રહી છે.
રાજસ્થાનના મુખ્ય પ્રધાન અશોક ગેહલોતે સ્પષ્ટ સંકેત આપ્યા કે તેઓ ચૂંટણી મેદાનમાં ઉતરી શકે છે અને શશિ થરૂરે નામાંકન ઔપચારિકતાઓ વિશે પૂછપરછ કરવા માટે પાર્ટીની ચૂંટણી પેનલના વડા સાથે મુલાકાત કરીને બુધવારે કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ પદ માટેની રેસ વધુ ગરમાઈ હતી. જો કે, ગુજરાત, પંજાબ અને તેલંગાણામાં કોંગ્રેસના રાજ્ય એકમોએ બુધવારે પાર્ટી અધ્યક્ષ પદ માટે રાહુલ ગાંધીને સમર્થન આપતો ઠરાવ પસાર કર્યો હતો. અત્યાર સુધીમાં એક ડઝનથી વધુ પ્રદેશ કોંગ્રેસ સમિતિઓ રાહુલ ગાંધીના સમર્થનમાં સામે આવી છે. પરંતુ રાહુલ આ માટે હજુ રાજી નથી તેથી આગામી ચૂંટણી ચોક્કસપણે ઐતિહાસિક હશે કારણ કે નવા પ્રમુખ સોનિયા ગાંધીનું સ્થાન લેશે, જેઓ 1998 થી સૌથી લાંબા સમય સુધી પાર્ટીના પ્રમુખ હતા, જેઓ 2017 અને 2019 વચ્ચેના બે વર્ષ બાદ કરતાં રાહુલ ગાંધીએ સત્તા સંભાળી હતી.
છેલ્લે નવેમ્બર 2000માં આ પદ માટે ચૂંટણી યોજાઇ હતી
પાર્ટીએ છેલ્લે નવેમ્બર 2000માં આ પદ માટે ચૂંટણી યોજી હતી. જીતેન્દ્ર પ્રસાદ 2000માં સોનિયા ગાંધી સામે હારી ગયા હતા. આ પહેલાં કોંગ્રેસમાં ત્રણ દાયકામાં બે વખત કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ પદ માટે ચૂંટણી થઈ, છેલ્લા ત્રણ દાયકામાં બે વખત કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ પદ માટે ચૂંટણી થઈ છે. 1997માં શરદ પવાર અને રાજેશ પાયલોટે સીતારામ કેસરી વિરુદ્ધ અરજી કરી હતી, જ્યાં કેસરી જીતી ગયા હતા. જ્યારે કેસરીને 6224, પવારને 882 અને પાયલોટને 354 વોટ મળ્યા હતા. 2000 માં બીજી વખત મતદાન થયું, જ્યારે સોનિયા ગાંધીને કોંગ્રેસમાંથી દિગ્ગજ નેતા જીતેન્દ્ર પ્રસાદ દ્વારા પડકારવામાં આવ્યો. તે ચૂંટણીમાં જ્યાં સોનિયા ગાંધીને 7448 વોટ મળ્યા હતા, ત્યાં પ્રસાદને કુલ 94 વોટ મળ્યા હતા.
રાહુલ ગાંધીના હાથના ફક્ત "કઠપૂતળી" હશે
દરમિયાન, ભારતીય જનતા પાર્ટીએ ગાંધી પરિવારને આડે હાથ લીધો છે. તાજેતરમાં, બીજેપી પાર્ટી પ્રવક્તાએ કહ્યું હતું કે જે પણ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ બનશે, પછી ભલે અશોક ગેહલોત હોય કે શશિ થરૂર, રાહુલ ગાંધીના હાથના ફક્ત "કઠપૂતળી" હશે જ્યારે રાહુલ ગાધી "મુખ્ય ડ્રાઈવર" હશે.
કોંગ્રેસના જ નેતાઓએ અધ્યક્ષની ચૂંટણી પ્રક્રિયા અંગે ચિંતા વ્યક્ત
તાજેતરમાં, નિષ્પક્ષ ચૂંટણી ચૂંટણીને લઈને કોંગ્રેસ પાર્ટીની અંદર ધમાસણ વધી રહ્યું છે. પાર્ટીના કેટલાક વરિષ્ઠ નેતાઓ જેમ કે મનીષ તિવારી, આનંદ શર્મા, થરૂર અને કાર્તિ ચિદમ્બરમ સહિત અન્ય લોકોએ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ સાથે સંબંધિત ચૂંટણી પ્રક્રિયા અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી. ગયા મહિને પાર્ટીના દિગ્ગજ નેતા ગુલામ નબી આઝાદે રાજીનામું આપ્યા બાદ કોંગ્રેસ પાર્ટીમાં નારાજગીનું મોજુ ફરી વળ્યું હતું. કારણકે તેમણે આઝાદીના પાંચ દાયકાથી વધુ સમય સુધી કોંગ્રેસ પાર્ટીમાં સેવા આપી હતી.
આ પણ વાંચો - પરિવારવાદના સકંજામા ફસાતી કોંગ્રેસ ! મંત્રી-ધારાસભ્યોએ પુત્ર-પુત્રીઓને બનાવ્યા ડેલિગેટ્સ
Advertisement