આજની તા. 31 જાન્યુઆરી જ્ઞાન પરબ અને ઈતિહાસ, જાણો આજના દિવસનો શું છે ઈતિહાસ

આમ તો દરેક દિવસ ખાસ હોય છે પણ ઘણી તારીખો કેલેન્ડરના પાના સાથે ઇતિહાસના પાને પણ અંકાય છે, જાણો આજના દિવસના ઇતિહાસમાં નોંધાયેલા મહત્ત્વના બનાવો ઘટનાઓ અને આજની તારીખે જન્મેલા મહાનુભાવો અને વીરલ વ્યક્તિત્ત્વની પુણ્યતિથિ. જાણો આજની તારીખ સાથે જોડાયેલી કેટલાક ખાસ વાતો. કેવી રીતે આજનો દિવસ ઇતિહાસના પાને અંકાયેલો છે.

 ૧૭૪૭ – લંડન લોક હોસ્પિટલમાં સૌ પ્રથમ ગુપ્તરોગ સારવાર કેન્દ્ર શરૂ થયું.

લંડન લોક હોસ્પિટલ વેનેરીલ રોગ માટેની પ્રથમ સ્વૈચ્છિક હોસ્પિટલ હતી.  તે સૌથી પ્રસિદ્ધ અને લૉક હૉસ્પિટલોમાંની પ્રથમ હતી જે સિફિલિસની સારવાર માટે લઝાર હોસ્પિટલોના ઉપયોગના અંત પછી વિકસાવવામાં આવી હતી, કારણ કે રક્તપિત્તમાં ઘટાડો થયો હતો. ૧૯૪૮ માં નેશનલ હેલ્થ સર્વિસમાં સમાવિષ્ટ થતાં અને ૧૯૫૨ માં બંધ થતાં પહેલાં હોસ્પિટલે બાદમાં પ્રસૂતિ અને સ્ત્રીરોગવિજ્ઞાન સેવાઓ વિકસાવી હતી.

આ હોસ્પિટલની સ્થાપના વિલિયમ બ્રોમફિલ્ડ દ્વારા લંડનમાં ગ્રોસવેનોર પ્લેસ ખાતે વેનેરીયલ રોગની સારવાર માટે હોસ્પિટલ તરીકે કરવામાં આવી હતી અને ૩૧ જાન્યુઆરી ૧૭૪૭ના રોજ ખોલવામાં આવી હતી.

ધાર્મિક ટીકાકાર, થોમસ સ્કોટ, જેમણે આખા બાઇબલ પર કોમેન્ટરી પ્રકાશિત કરી અને જેઓ ચર્ચ મિશનરી સોસાયટીના સ્થાપક સચિવ બન્યા, તેમણે ૧૭૮૭ માં જે મહિલાઓની સારવાર કરવામાં આવી હતી તેમના માટે આશ્રય તરીકે ૧૭૮૭ માં લોકદવાખાનાની સ્થાપના કરી.  .

૧૯૨૯ - સોવિયેત રશિયાએ લિયોન ટ્રોસ્કીને દેશનિકાલ કર્યો.

લેવ ડેવિડોવિચ બ્રોન્સ્ટીન એક રશિયન ક્રાંતિકારી, રાજકીય સિદ્ધાંતવાદી અને રાજકારણી હતા.  વૈચારિક રીતે માર્ક્સવાદી, વિચારધારામાં તેમના વિકાસને ટ્રોટસ્કીવાદ કહેવામાં આવે છે.

ટ્રોત્સ્કીએ ૧૮૯૬માં માયકોલાઈવમાં સ્થળાંતર કર્યા પછી માર્ક્સવાદ સ્વીકાર્યો. ૧૮૯૮માં, ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓ માટે તેમની ધરપકડ કરવામાં આવી અને ત્યારબાદ તેમને સાઇબિરીયામાં દેશનિકાલ કરવામાં આવ્યા.  તે ૧૯૦૨ માં સાઇબિરીયાથી ભાગી ગયો અને લંડન ગયો, જ્યાં તેણે વ્લાદિમીર લેનિન સાથે મિત્રતા કરી.  ૧૯૦૩ માં, તેમણે રશિયન સોશિયલ ડેમોક્રેટિક લેબર પાર્ટીના પ્રારંભિક સંગઠનાત્મક વિભાજન દરમિયાન લેનિનના બોલ્શેવિક્સ સામે જુલિયસ માર્ટોવના મેન્શેવિક્સનો સાથ આપ્યો.  ટ્રોત્સ્કીએ ૧૯૦૫ ની નિષ્ફળ રશિયન ક્રાંતિને ગોઠવવામાં મદદ કરી, જે પછી તેને ફરીથી ધરપકડ કરવામાં આવી અને સાઇબિરીયામાં દેશનિકાલ કરવામાં આવ્યો.  તે ફરી એક વાર નાસી છૂટ્યો, અને બ્રિટન, ઑસ્ટ્રિયા, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ, ફ્રાન્સ, સ્પેન અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં કામ કરતાં પછીના ૧૦ વર્ષ ગાળ્યા.  ૧૯૧૭ની ફેબ્રુઆરી ક્રાંતિએ ઝારવાદી રાજાશાહીનો અંત લાવ્યા પછી, ટ્રોત્સ્કી ન્યુ યોર્કથી કેનેડા થઈને રશિયા પરત ફર્યા અને બોલ્શેવિક જૂથના નેતા બન્યા.  પેટ્રોગ્રાડ સોવિયેટના અધ્યક્ષ તરીકે, તેમણે નવેમ્બર ૧૯૧૭ની ઓક્ટોબર ક્રાંતિમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી જેણે નવી કામચલાઉ સરકારને ઉથલાવી દીધી.

 એકવાર સરકારમાં, ટ્રોત્સ્કીએ શરૂઆતમાં વિદેશી બાબતોના કમિશનરનું પદ સંભાળ્યું હતું અને રશિયાએ પ્રથમ વિશ્વ યુદ્ધમાંથી બહાર નીકળી જતાં જર્મની સાથે ૧૯૧૭-૧૮ બ્રેસ્ટ-લિટોવસ્ક વાટાઘાટોમાં સીધા સામેલ થયા હતા.  માર્ચ ૧૯૧૮ થી જાન્યુઆરી ૧૯૨૫ સુધી, ટ્રોત્સ્કીએ લશ્કરી અને નૌકા બાબતોના પીપલ્સ કમિશનર તરીકે લાલ સૈન્યનું નેતૃત્વ કર્યું અને ૧૯૧૭-૨૨ ના રશિયન ગૃહ યુદ્ધમાં બોલ્શેવિક વિજયમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી.  તેઓ ૧૯૧૯ માં પ્રથમ બોલશેવિક પોલિટબ્યુરોના સાત સભ્યોમાંના એક બન્યા.

 જાન્યુઆરી ૧૯૨૪ માં લેનિનના મૃત્યુ પછી અને જોસેફ સ્ટાલિનના ઉદય પછી, ટ્રોત્સ્કીએ ધીમે ધીમે તેમના સરકારી હોદ્દા ગુમાવ્યા;  પોલિટબ્યુરોએ આખરે તેમને ફેબ્રુઆરી ૧૯૨૯માં સોવિયેત યુનિયનમાંથી હાંકી કાઢ્યા. તેમણે બાકીનું જીવન દેશનિકાલમાં વિતાવ્યું, વિપુલ પ્રમાણમાં લેખો લખ્યા અને સ્ટાલિનવાદની ખુલ્લી ટીકામાં વ્યસ્ત રહ્યા.

૧૯૫૧ – કોરિયન યુદ્ધને લગતા સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદના ઠરાવ ક્રમાંક ૯૦ને સ્વીકારવામાં આવ્યો.

સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ ઠરાવ ૯૦ એ ૩૧ જાન્યુઆરી,૧૯૫૧ ના રોજ સર્વસંમતિથી અપનાવવામાં આવેલ, કાઉન્સિલ દ્વારા જપ્ત કરાયેલી બાબતોની સૂચિમાંથી "કોરિયા પ્રજાસત્તાક પર આક્રમણની ફરિયાદ" આઇટમને દૂર કરવાનો ઠરાવ કરવામાં આવ્યો.

૧૯૬૯ – બનાસકાંઠા જિલ્લા સહકારી દૂધ ઉત્પાદક સંઘ લિમિટેડ (બનાસ ડેરી) સહકારી કાયદા હેઠળ નોંધણી કરાવી.

બનાસ ડેરી એ ગુજરાતના બનાસકાંઠા જિલ્લામાં આવેલી ભારત તેમજ દૂધના ઉત્પાદનમાં એશિયાની મોટામાં મોટી ડેરી છે. તેની સ્થાપના ઇ.સ. ૧૯૬૯ માં ગુજરાત સહકારી મંડળી ના કાયદા ૧૯૬૧ મુજબ રાષ્ટ્રીય ડેરી વિકાસ નિગમ ની સહાયતાથી ઓપરેશન ફ્લડ હેઠળ થઇ હતી. બનાસ ડેરીની સ્થાપનામાં ગલબાભાઈ નાનજીભાઈ પટેલ નો મુખ્ય ફાળો હતો.

માર્ચ 2021 માં, બનાસકાંઠા ડિસ્ટ્રિક્ટ કો-ઓપરેટિવ મિલ્ક પ્રોડ્યુસર્સ યુનિયન લિમિટેડ (BDCMPUL), જે બનાસ ડેરી તરીકે જાણીતી છે, તેણે રૂ. 10.30 કરોડના રોકાણ સાથે સ્થાપિત છાશ પેકેજિંગ પ્લાન્ટનું ઉદ્ઘાટન કર્યું છે.  પ્લાન્ટની હાલની ક્ષમતા બે લાખ લિટર છાશની પેકેજિંગ ક્ષમતા છે.

 સપ્ટેમ્બર 2020 માં, વિશ્વભરમાં બટાટા આધારિત ઉત્પાદનોની વધતી માંગને ધ્યાનમાં રાખીને, બનાસ ડેરી ઉત્તર ગુજરાતમાં રૂ. 100 કરોડનું બટાટા પ્રોસેસિંગ યુનિટ સ્થાપવાનું આયોજન કરી રહી છે.  આ એકમ ઉત્તર ગુજરાતના બનાસકાંઠા જિલ્લામાં સ્થાપવાની યોજના છે જે બટાકાની ખેતી માટે જાણીતું છે અને એકમ 50,000 મેટ્રિક ટન બટાટાનું ઉત્પાદન કરવાની યોજના ધરાવે છે અને તે ફ્રેન્ચ ફ્રાઈસ અને અન્ય 12 અન્ય બટાકા ઉત્પાદનોના ઉત્પાદન માટે સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય બંને કેટરિંગ માટે કેન્દ્રિત છે.  દક્ષિણપૂર્વ એશિયાના બજારો વાર્ષિક ધોરણે.  પ્રોજેક્ટ માટે સિવિલ વર્ક શરૂ થઈ ચૂક્યું છે અને પ્લાન્ટ માટેની મશીનરી નેધરલેન્ડથી આયાત કરવાની યોજના છે અને ઑક્ટોબર ૨ સુધીમાં ઉત્પાદન શરૂ કરવાનો લક્ષ્યાંક છે. હાલમાં, બનાસ ડેરી એ ગુજરાત સહકારી દૂધ હેઠળ કાર્યરત ૧૮ સહકારી સંઘોમાંથી એક છે.  માર્કેટિંગ ફેડરેશન (GCMMF) અને ઉત્તર ગુજરાતમાં ભાડે રાખેલા એકમમાં ૫૦૦ ખેડૂતો અને ઉત્પાદકો પાસેથી બટાટા આધારિત ઉત્પાદનો લગભગ ૭૦૦૦ મેટ્રિક ટન બટાકાની ખરીદી કરે છે.

૨૦૨૦ – ૪૭ વર્ષ સુધી સભ્ય રાષ્ટ્ર રહ્યા પછી પ્રજામત ૨૦૧૬ના આધારે યુનાઇટેડ કિંગડમ યુરોપિયન યુનિયનમાંથી છૂટું પડ્યું.

યુરોપિયન યુનિયન (EU) એ 27 સભ્ય રાજ્યોનું સુપરનેશનલ રાજકીય અને આર્થિક યુનિયન છે જે મુખ્યત્વે યુરોપમાં સ્થિત છે.  યુનિયનનો કુલ વિસ્તાર 4,233,255.3 km2 (1,634,469.0 sq mi) અને અંદાજિત કુલ વસ્તી લગભગ 447 મિલિયન છે.  EU ને ઘણી વખત એક sui generis રાજકીય એન્ટિટી તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે (પૂર્વવર્તી અથવા સરખામણી વિના) જે ફેડરેશન અને સંઘ બંનેની લાક્ષણિકતાઓને સંયોજિત કરે છે.

૨૦૨૦માં વિશ્વની ૫.૮ ટકા વસ્તી ધરાવતું, EU એ ૨૦૨૧ માં લગભગ US$17.1 ટ્રિલિયનનું નજીવા કુલ સ્થાનિક ઉત્પાદન (GDP) જનરેટ કર્યું, જે વૈશ્વિક નજીવી જીડીપીના આશરે ૧૮ ટકાનું નિર્માણ કરે છે.  વધુમાં, યુનાઈટેડ નેશન્સ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ અનુસાર બલ્ગેરિયા સિવાયના તમામ EU રાજ્યોમાં ખૂબ જ ઊંચો માનવ વિકાસ સૂચકાંક છે.  તેના પાયાના પથ્થર, કસ્ટમ્સ યુનિયન, માનકકૃત કાનૂની માળખું અને કાયદાના આધારે આંતરિક સિંગલ માર્કેટની સ્થાપના કરવાનો માર્ગ મોકળો કરે છે જે તે બાબતોમાં તમામ સભ્ય રાજ્યોમાં લાગુ થાય છે, અને માત્ર તે બાબતો, જ્યાં રાજ્યો એક તરીકે કાર્ય કરવા સંમત થયા છે.  EU નીતિઓ આંતરિક બજારમાં લોકો, માલસામાન, સેવાઓ અને મૂડીની મુક્ત હિલચાલને સુનિશ્ચિત કરવાનું લક્ષ્ય રાખે છે;  ન્યાય અને ગૃહ બાબતોમાં કાયદો ઘડવો;  અને વેપાર, કૃષિ, મત્સ્યઉદ્યોગ અને પ્રાદેશિક વિકાસ પર સામાન્ય નીતિઓ જાળવવી.  શેંગેન વિસ્તારની અંદર મુસાફરી માટે પાસપોર્ટ નિયંત્રણો નાબૂદ કરવામાં આવ્યા છે.  યુરોઝોન એ 20 EU સભ્ય રાજ્યોનું બનેલું જૂથ છે જેણે આર્થિક અને નાણાકીય સંઘનો સંપૂર્ણ અમલ કર્યો છે અને યુરો ચલણનો ઉપયોગ કર્યો છે.  સામાન્ય વિદેશ અને સુરક્ષા નીતિ દ્વારા, યુનિયને બાહ્ય સંબંધો અને સંરક્ષણમાં ભૂમિકા વિકસાવી છે.  તે સમગ્ર વિશ્વમાં કાયમી રાજદ્વારી મિશન જાળવે છે અને યુનાઇટેડ નેશન્સ, વર્લ્ડ ટ્રેડ ઓર્ગેનાઇઝેશન, G7 અને G20 ખાતે પોતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.  તેના વૈશ્વિક પ્રભાવને લીધે, કેટલાક વિદ્વાનો દ્વારા યુરોપિયન યુનિયનને ઉભરતી મહાસત્તા તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે.

 2010 ના દાયકાની શરૂઆતથી, યુરોપિયન યુનિયનના સંકલનને યુરોઝોનના કેટલાક દેશોમાં દેવાની કટોકટી, આફ્રિકા અને એશિયામાંથી વધતું સ્થળાંતર અને યુનાઇટેડ કિંગડમનું EUમાંથી ખસી જવું સહિત અનેક મુદ્દાઓ દ્વારા પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું છે.  યુકેમાં ૨૦૧૬ માં યુરોપિયન યુનિયનના સભ્યપદ અંગે લોકમત યોજાયો હતો, જેમાં 51.9 ટકા સહભાગીઓએ છોડવા માટે મતદાન કર્યું હતું.  યુકેએ ઔપચારિક રીતે યુરોપિયન કાઉન્સિલને ૨૯ માર્ચ ૨૦૧૭ ના રોજ છોડવાના તેના નિર્ણયની સૂચના આપી, EU છોડવા માટેની ઔપચારિક ઉપાડની પ્રક્રિયા શરૂ કરી;  પ્રક્રિયાના વિસ્તરણ બાદ, યુકેએ ૩૧ જાન્યુઆરી ૨૦૨૦ના રોજ યુરોપિયન યુનિયન છોડી દીધું, જોકે EU કાયદાના મોટાભાગના ક્ષેત્રોએ યુકેને સંક્રમણ સમયગાળા માટે લાગુ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું જે ૩૧ ડિસેમ્બર ૨૦૨૦ સુધી ચાલ્યું.

અવતરણ:-

૧૮૬૫ – શાસ્ત્રીજી મહારાજ, ભગવાન સ્વામિનારાયણના તૃતીય આઘ્યાત્મિક અનુગામી અને બીએપીએસના સ્થાપક (અ. ૧૯૫૧)

શાસ્ત્રીજી મહારાજ ભગવાન સ્વામિનારાયણના તૃતીય આઘ્યાત્મિક અનુગામી હતા. સને ૧૮૬૫માં વસંતપંચમીએ ચરોતરના મહેળાવ ગામે પાટીદાર કુળમાં તેમનો જન્મ થયો હતો. ભગવાન સ્વામિનારાયણ સાથે ૧૨ વર્ષ રહેલા મહાન સંત સ્વામી વિજ્ઞાનાનંદજી પાસે ૧૯ વર્ષની વયે દીક્ષા લઈને તેઓએ યજ્ઞપુરુષ દાસ નામ સ્વિકાર્યું. વિદ્યાભ્યાસમાં અત્યંત તેજસ્વિતા, તપસ્વિતા, નિષ્કલંક સાધુતા, સનાતન અઘ્યાત્મ પરંપરાના પ્રખર વકતા અને અજોડ વ્યકિતત્વને કારણે ખૂબ નાની વયમાં તેઓએ સૌનાં દિલ જીતી લીધાં. શાસ્ત્રી યજ્ઞપુરુષ દાસે બોચાસણવાસી અક્ષર પુરૂષોત્તમ સંસ્થા (બી.એ.પી.એસ.)ની સ્થાપના કરી. ભગવાન સ્વામિનારાયણના સંદેશને જગતભરમાં ફેલાવવા માટે તેમણે પ્રાગજી ભગતને ગુરુ તરીકે સ્વીકાર્યાં.

સતત ૮૬ વર્ષની ઉંમર સુધી ભકિતભાવપૂર્વક સનાતન ધર્મ અને ભગવાન સ્વામિનારાયણના વૈદિક સંદેશને પ્રસરાવતા રહેલા આ મહાપુરુષનાં બે પ્રખ્યાત શિષ્યો યોગીજી મહારાજ અને પ્રમુખ સ્વામી મહારાજ સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયનાં જાણીતા સંતો છે.

૧૯૨૩ – સોમ નાથ શર્મા, ભારતનો સર્વોચ્ચ લશ્કરી પુરસ્કાર પરમવીર ચક્ર મેળવનાર પ્રથમ વ્યક્તિ (અ. ૧૯૪૭)

મેજર સોમ નાથ શર્મા ભારતના સર્વોચ્ચ લશ્કરી પુરસ્કાર પરમવીર ચક્ર મેળવનાર પ્રથમ વ્યક્તિ હતા. નવેમ્બર ૧૯૪૭માં કાશ્મીરમાં કાર્યવાહી દરમિયાન વીરતા દાખવવા માટે તેમને પદક આપવામાં આવ્યો હતો. ૧૯૪૭-૪૮ના ભારત પાકિસ્તાન યુદ્ધ વખતે શ્રીનગર હવાઈ મથક પરથી દુશ્મન ઘૂસણખોરોને ખદેડતી વખતે તેઓ શહીદ થઈ ગયા હતા. તેઓ ૪થી કુમાઉ રેજિમેન્ટમાં અફસર હતા.

ગોળાબારૂદ પર પડ્યો.  તેમનો બ્રિગેડ મુખ્યાલયને તેમની શહીદી પહેલાં આખરી સંદેશો હતો કે "દુશ્મનો અમારાથી ૪૦ મીટર દૂર જ છે. અમારી સંખ્યા તેમની સરખામણીએ ખૂબ જ ઓછી છે. અમારા પર ખૂબ ભીષણ ગોળીબાર થઈ રહ્યો છે. હું એક ઈંચ પણ પાછળ નહિ હટું અને છેલ્લા માણસ અને છેલ્લી ગોળી સુધી લડીશ."

જ્યાં સુધીમાં મદદ માટે ૧લી કુમાઉની કંપની તેમના સુધી પહોંચી તમામ ચોકીઓ દુશ્મનોના કબ્જામાં હતી. પરંતુ હુમલાખોરોએ ૨૦૦ સૈનિકો ગુમાવ્યા હતા અને તેને કારણે તેમનો આગળ વધવાનો ઉત્સાહ પડી ભાંગ્યો હતો જેને કારણે ભારતીય સૈનિકોને શ્રીનગર હવાઈ મથક પર હવાઈ માર્ગે આવવાનો અને શહેરમાં જવાના તમામ માર્ગો બંધ કરવાનો સમય મળી ગયો. આ રીતે સોમનાથ શર્માએ શ્રીનગરને દુશ્મનના હાથમાં જતા બચાવ્યું અને તાર્કિક રીતે જોઈએ તો સમગ્ર કાશ્મીર ખીણને.

પૂણ્યતિથી:-

૨૦૦૫ – મકરંદ દવે, ગુજરાતી ભાષાના કવિ..

મકરંદ વજેશંકર દવે એ ગુજરાતી ભાષાના કવિ હતા. તેમના કાવ્યગ્રંથો તરણાં, જયભેરી, ગોરજ, સૂરજમુખી, સંજ્ઞા, સંગતિ, ઝબુક વીજળી ઝબુક વગેરે પ્રસિદ્ધ છે.

તેમનો જન્મ ગોંડલ, ગુજરાતમાં ૧૩ નવેમ્બર, ૧૯૨૨ના રોજ વજેશંકર દવેને ત્યાં થયો હતો. ગોંડલમાં પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યા બાદ, તેમણે ૧૯૪૦માં રાજકોટની ધરમસિંહજી કોલેજમાં દાખલો લીધો અને ૧૯૪૨માં ભારત છોડો આંદોલનમાં ભાગ લેવા માટે અભ્યાસ છોડી દીધો હતો. તેમના પ્રારંભિક જીવનમાં જ તેઓ આધ્યાત્મિક ગુરુ નાથાલાલ જોષીના સંપર્કમાં આવ્યા હતા. ૧૯૬૮માં તેમના લગ્ન લેખિકા કુંદનિકા કાપડીયા સાથે થયા. તેઓ પછી મુંબઈ સ્થાયી થયા હતા.

તેઓ કુમાર (૧૯૪૪-૪૫), ઉર્મિ નવરચના (૧૯૪૬), સંગમ, પરમાર્થી સામયિકો અને જય હિંદ દૈનિકના સંપાદક રહ્યા હતા.

ઇ.સ. ૧૯૮૭માં તેમના પત્ની સાથે તેઓ વલસાડ નજીક ધરમપુર ખાતે સ્થાયી થયા અને ત્યાં આદિવાસી કલ્યાણ અને આધ્યાત્મિક કેન્દ્ર તરીકે નંદીગ્રામની સ્થાપના કરી.

સ્વામી આનંદ દ્વારા તેમને સાંઇ ઉપનામ મળ્યું હતું. ૧૯૭૯માં તેમને રણજિતરામ સુવર્ણ ચંદ્રક એનાયત થયો હતો. તેમના આધ્યાત્મિક અને સાહિત્યિક સર્જન માટે તેમને સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર(૧૯૯૭), નરસિંહ મહેતા પુરસ્કાર, અરબિંદો પુરસ્કાર મળ્યા હતા.

૩૧ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૫ના રોજ નંદીગ્રામ, વલસાડ ખાતે તેમનું અવસાન થયું હતું.