ઇસ્લામ સામે બળવો

શું આજના જમાનામાં પણ માનવતા, અધિકાર, ન્યાય અને સ્વતંત્રતાની માંગણી કરવી એટલો મોટો ગુનો છે કે આ માટે સ્ત્રીને 31 વર્ષની જેલ અને 154 કોરડા મારવા જોઈએ? આ કોઈ ફિલ્મની સ્ક્રિપ્ટ નથી પરંતુ આ દેશની વાસ્તવિકતા છે જ્યાં ઈસ્લામિક શાસન છે. અમે ઈરાન વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ, નરગીસ મોહમ્મદી વિશે, એક મહિલા કાર્યકર્તા કે જેણે ત્યાંની સરકાર સાથે આંખ-આંખોથી મહિલાઓની સ્વતંત્રતા માટે લડત આપી.

નોર્વેની નોબેલ સમિતિએ નરગીસ મોહમ્મદીને 2023 માટે નોબેલ શાંતિ પુરસ્કારથી સન્માનિત કર્યા છે. તેના સન્માન પત્રમાં, સમિતિએ કહ્યું છે કે ઈરાનમાં દમન સામેની તેમની લડાઈ અને તમામ માટે સ્વતંત્રતા અને માનવ અધિકારોને પ્રોત્સાહન આપવાના તેમના સંઘર્ષ માટે આ કરવામાં આવ્યું છે. નરગીસે ​​ઈરાનમાં બધા માટે માનવાધિકાર અને સ્વતંત્રતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે લાંબો સમય લડ્યો છે અને આ સંઘર્ષ માટે તેમને નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો છે.

કોણ છે નરગીસ મોહમ્મદી?

નરગીસ મોહમ્મદી એ પ્રબળ ઈચ્છાશક્તિવાળી બહાદુર મહિલાનું નામ છે જેની ઈરાન સરકાર દ્વારા 13 વખત ધરપકડ કરવામાં આવી, પરંતુ નરગીસ તેના ઈરાદાઓથી સહેજ પણ ડગતી નથી.51 વર્ષની નરગીસને 31 વર્ષની જેલ અને 154 કોરડા ફટકારવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે આખી દુનિયા નરગીસના નામ પર હિંમત અને હિંમતના લોકગીતો વાંચી રહી છે અને તેને સલામ કરી રહી છે ત્યારે પણ તે જેલમાં છે. નોબેલ પુરસ્કાર સમિતિનું માનવું છે કે નરગીસ મોહમ્મદીને તેના સંઘર્ષની ભારે કિંમત ચૂકવવી પડી હતી.

નરગીસ મોહમ્મદીએ 1990 ના દાયકામાં મહિલા અધિકારો માટે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું, જ્યારે તે ભૌતિકશાસ્ત્રની વિદ્યાર્થી હતી અને સમાનતા અને મહિલાઓના અધિકારો માટે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું. ઈરાનમાં મહિલાઓ લાંબા સમયથી સમાન અધિકારો અને સ્વતંત્રતા માટે લડત ચલાવી રહી છે. નરગીસ, 21 એપ્રિલ 1972 ના રોજ કુર્દીસ્તાન, ઈરાનના ઝાંજાન શહેરમાં જન્મેલી, માનવ અધિકાર કાર્યકર્તા અને માનવ અધિકાર કેન્દ્રના ડિફેન્ડરની ઉપાધ્યક્ષ છે. ઈરાનની દમનકારી સરકાર સામે મોરચો ખોલનાર નરગીસને ભારે કિંમત ચૂકવવી પડી હતી. તે આઠ વર્ષથી દીકરીઓને જોઈ પણ શકી નથી. ઈરાનની મહિલાઓ અને તેમના અધિકારો માટે અવાજ ઉઠાવવાને કારણે તે લાંબા સમયથી જેલમાં છે. નરગીસને જોડિયા પુત્રીઓ અલી અને કિયાના છે, જેઓ તેમના પિતા તાગી રહેમાની સાથે લંડનમાં રહે છે. તાગી રહેમાની એક જાણીતા કાર્યકર પણ છે અને ઈરાન સરકારે તેને 14 વર્ષની સજા પણ કરી છે.

નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર જીતનારી 19મી મહિલા

તેમણે ઈરાનમાં સામાજિક સુધારાની દલીલ કરતા અનેક લેખો લખ્યા છે. નરગીસે ​​એક પુસ્તક પણ લખ્યું છે, જેનું નામ વ્હાઇટ ટોર્ચર છે. તેણીના પુસ્તક ‘વ્હાઈટ ટોર્ચરઃ ઈન્ટરવ્યુઝ વિથ ઈરાની મહિલા કેદીઓ’ને ઈન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ અને હ્યુમન રાઈટ્સ ફોરમમાં રિપોર્ટર્સ વિથાઉટ બોર્ડર્સ માટે એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો. મોહમ્મદી નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર જીતનારી 19મી મહિલા છે અને 2003માં શિરીન એબાદી પછી આ એવોર્ડ જીતનારી બીજી ઈરાની મહિલા છે. તેના 122 વર્ષના ઈતિહાસમાં આ પાંચમી વખત છે કે જેલમાં કે નજરકેદમાં હોય તેવા વ્યક્તિને શાંતિ પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો છે. નરગીસે ​​પ્રતિષ્ઠિત જીવન જીવવાના અધિકાર માટેની લડતની હિમાયત કરી હતી, ઈરાનમાં એક એવો મુદ્દો છે કે જેને ઘણીવાર સતાવણી, જેલની સજા, ત્રાસ અને મૃત્યુદંડનો પણ સામનો કરવો પડે છે. નરગીસ મોહમ્મદીને શાંતિ પુરસ્કાર આપવાનો નોબેલ સમિતિનો આ નિર્ણય દેશમાં મહિલા સ્વતંત્રતા ચળવળો શરૂ થયાના એક વર્ષ બાદ આવ્યો છે.

મહસા અમીનીનું મૃત્યુ અને ઈરાનમાં ચળવળ

આ હિલચાલ ગયા વર્ષે સપ્ટેમ્બર 2022માં નૈતિક પોલીસની કસ્ટડીમાં 22 વર્ષની મહસા અમીનીના મૃત્યુ પછી શરૂ થઈ હતી. મહિલાઓની સ્વતંત્રતાથી માંડીને સત્તા ઉથલાવી દેવા સુધીની માંગણીઓ સાથે ટૂંક સમયમાં વ્યાપક વિરોધો સમગ્ર દેશમાં ફેલાઈ ગયા. મહિલાઓએ જાહેરમાં તેમના વાળ કાપી નાખ્યા અને માથાના સ્કાર્ફ સળગાવી દીધા. દેખાવકારોએ "સ્ત્રીઓ, જીવન, સ્વતંત્રતા" ના નારા લગાવ્યા. તેહરાનની એવિન જેલની અંદર, નરગીસ મોહમ્મદીએ મહસા અમીનીના મૃત્યુ પછી વિરોધ પ્રદર્શનમાં માત્ર વિરોધીઓને સમર્થન આપ્યું ન હતું. પણ તેની સામે એકઠા થવા માટે લોકોને જાગૃત કર્યા. જેલની કઠોર પરિસ્થિતિઓમાં પણ, તેણી બહારની દુનિયા સાથે વાતચીત કરવામાં સફળ રહી. ન્યૂયોર્ક ટાઈમ્સે મહસા અમીનીના મૃત્યુની વર્ષગાંઠ પર નરગીસનો લેખ પ્રકાશિત કર્યો હતો. ધ ન્યૂ યોર્ક ટાઈમ્સમાં તેમના લેખનું શીર્ષક હતું - અમારામાંથી જેટલા વધુ તેઓ લોક અપ, તેટલા મજબૂત અમે બનીએ છીએ.

સામાજિક કાર્યકર્તા હાફીઝ કિડવાઈ ફેસબુક પર લખે છે - તમે કરેલા કામ સામે દુનિયા ઝૂકી જાય ત્યારે કેટલું સુંદર લાગે છે. નરગીસ મોહમ્મદીએ પોતાના દેશમાં મહિલાઓના સન્માન, સમાનતા અને સ્વતંત્રતા માટે લડાઈ લડી હતી. જેના કારણે તેઓ હજુ પણ જેલમાં છે, પરંતુ વિશ્વએ તેમના કામને નજરઅંદાજ ન કર્યું અને તેમને સૌથી મોટું નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર આપવાની જાહેરાત કરી, તે આપણા સૌ માટે ખુશીની વાત છે.

દરેક વ્યક્તિ જે તેના દેશમાં માનવતા માટે કામ કરી રહ્યો છે તે આ જાહેરાતથી ખુશ થશે. નરગીસ પોતાનું જીવન સુંદર રીતે જીવી શકી હોત, તે સરળતાથી સારું કામ કરી શકી હોત અને શાંતિપૂર્ણ જીવન જીવી શકી હોત, તેના પરિવારની સંભાળ રાખી શકી હોત, પરંતુ ના, તેણે મુશ્કેલીઓ સહન કરવાનો માર્ગ પસંદ કર્યો. તે દર્શાવે છે કે ફક્ત તમારા માટે જીવવું એ જીવવું નથી. તેમણે દરેક મહિલાની સ્વતંત્રતા, સમાનતા અને તેમના જીવનના સ્મિત માટે સરકાર સામે લડત આપી હતી. પરિણામે, તેણીને કડક સજા આપવામાં આવી હતી, તેણીને કોરડા મારવા આદેશો આપવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ તેણી અટકી ન હતી, નમતી નહોતી, માફી માંગતી નહોતી.

1979ની ક્રાંતિ પછી મહિલાઓની સ્થિતિ

1977 થી, મોહમ્મદ રઝાના શાસન સામે ઘણો અસંતોષ હતો જેના ઘણા કારણો હતા. આમાંથી એક તો અમેરિકનવાદ કે સામ્રાજ્યવાદની કઠણાઈ બની રહી હતી અને બીજું મોંઘવારી સાથે વ્યાપક ભ્રષ્ટાચાર. 1979ના સંઘર્ષને ઇસ્લામિક ક્રાંતિ અથવા ઇન્કિલાબ-એ-ઇસ્લામી કહેવામાં આવતું હતું; જેમાં મહિલાઓએ બહોળો ભાગ લીધો હતો. તેઓએ શેરીઓમાં ચર્ચા કરી, સૂત્રોચ્ચાર કર્યા અને દેખાવોમાં પુરુષો સાથે ખભે ખભા મિલાવીને લડ્યા. જ્યારે ક્રાંતિ સફળ થઈ, રઝા ઈરાન છોડીને દેશનિકાલમાં ગયા.

જ્યારે આયાતુલ્લા ખોમેનીએ શાસન સંભાળ્યું ત્યારે મહિલાઓની આકાંક્ષાઓ ચરમસીમાએ હતી. પરંતુ તે ભારે નિરાશ હતો. ઇસ્લામિક કટ્ટરવાદ દિવસેને દિવસે મજબૂત થતો ગયો અને મહિલાઓને જે અધિકારો હતા તે છીનવી લેવાયા. ફેમિલી પ્રોટેક્શન એક્ટ રદ કરવામાં આવ્યો - એટલે કે, હવે પુરુષો તેમની પત્નીઓને ટપાલ દ્વારા છૂટાછેડા આપી શકતા હતા, તેઓ બાળકોના કુદરતી વાલી ગણાતા હતા, પુરુષોને તેમની પત્નીઓ સિવાય ગમે તેટલી અસ્થાયી પત્નીઓ રાખવાનો અધિકાર મળ્યો હતો, પુરુષોને બહાર જવાની મનાઈ હતી. તેમના ઘરની સ્ત્રીઓને. રોકી શક્યા હોત. મહિલાઓ પાસેથી નિર્ણય લેવાના અધિકારો છીનવી લેવાયા. હિજાબની પ્રથા ફરીથી લાગુ કરવામાં આવી અને રૂઢિચુસ્ત વિચારો પ્રચલિત થયા. ધીરે ધીરે ઈરાનમાં મહિલાઓની હાલત ખરાબ થતી ગઈ પરંતુ ત્યાંની મહિલાઓએ હાર ન માની, તેઓ પોતાના અધિકારો અને ન્યાય માટે લડતી રહી.

કટ્ટરવાદી શાસન સમર્થકો

ઈરાનમાં કટ્ટરપંથી ઈસ્લામિક શાસનના સમર્થકો સમગ્ર વિશ્વમાં હાજર છે. ભારતમાં પણ ઈરાનની કટ્ટરવાદી સરકારના સમર્થકો છે, પરંતુ આ એ જ લોકો છે જેમની જીભ એમ કહેતા ક્યારેય થાકતી નથી કે ઈસ્લામ મહિલાઓને સમાન અધિકાર આપે છે. પરંતુ જ્યારે અમારા જેવી મહિલાઓ, જેઓ અસમાનતા અને ભેદભાવ સામે સતત લખે છે, ત્યારે તેઓ પણ નિશાને આવે છે. જેઓ કહે છે કે ઇસ્લામમાં મહિલાઓ પર કોઈ જબરદસ્તી નથી. ભારતમાં હિજાબ પહેરવા માટે સંઘર્ષ કરતી મહિલાઓને કહેવામાં આવે છે કે તેઓ પોતાની સ્વતંત્ર ઇચ્છાથી બુરખો પહેરે છે, તેથી તેમને બળજબરીથી હટાવવી જોઈએ નહીં. અલબત્ત, જેઓ સ્વેચ્છાએ હિજાબ પહેરે છે તેમને તેને હટાવવાની ફરજ પાડવી જોઈએ નહીં. પણ તો પછી એ જ ઈચ્છા ઈરાનમાં કે ભારતની એ મુસ્લિમ મહિલાઓ માટે કેમ લાગુ પડતી નથી, જો ઈરાનની મહિલાઓ પોતાની મરજીથી હિજાબ પહેરવા નથી માંગતી તો તેઓ કેવી રીતે ખોટું થયા. જ્યારે આપણે સોશિયલ મીડિયા પર લખીએ છીએ, ત્યારે અમને સીધા જ બિકીની પહેરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.

નરગીસ મોહમ્મદી એ મહિલાઓ માટે સંઘર્ષ અને હિંમતનું બીજું નામ છે. ધર્મના નામે હંમેશા મહિલાઓને કાબૂમાં રાખવાના પ્રયાસો થયા છે. નરગીસને નોબેલ શાંતિ પુરસ્કાર મળ્યો અને આખી દુનિયા તેને સલામ કરી રહી છે. પરંતુ મહિલાઓ માટે સંઘર્ષનો માર્ગ જરા પણ સરળ નથી, કારણ કે નરગીસને જે સન્માન આપવામાં આવ્યું છે તે કટ્ટરવાદીઓની આંખોમાં ડંખ મારતું હોય છે. પરંતુ મહિલાઓએ હંમેશા સંઘર્ષનો માર્ગ પસંદ કર્યો છે, પછી ભલે તેમને કોઈપણ પ્રકારની મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડે. નરગીસ મોહમ્મદી એ મહિલાઓની હિંમત અને હિંમત છે જે કોઈપણ સરમુખત્યારશાહી સરકાર સામે આંખ આડા કાન કરીને પોતાના અધિકારોની માંગ કરી રહી છે.

મૂળ લેખક : નિદા રહેમાન  (વરિષ્ટ પત્રકાર)