1984માં અટલ સહિત આ 3 દિગ્ગજ નેતાઓ હાર્યા છતાં બન્યા વડાપ્રધાન..

2019ની ચૂંટણીમાં મોદી લહેરમાં મોટા ચહેરાઓને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આ ચૂંટણીમાં રાહુલ ગાંધીની સાથે એક પૂર્વ વડાપ્રધાન સહિત 12 પૂર્વ મુખ્યમંત્રીઓને પણ હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, જેમાંથી 8 પૂર્વ મુખ્યમંત્રી એકલા કોંગ્રેસ પાર્ટીના ઉમેદવાર હતા. પરંતુ આ સામાન્ય ચૂંટણી પહેલા પણ એક એવી ચૂંટણી આવી હતી જેમાં રાજકીય ક્ષેત્રના મોટા નેતાઓને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. લગભગ 40 વર્ષ પહેલા યોજાયેલી આ લોકસભાની ચૂંટણીમાં ત્રણ ભાવિ વડાપ્રધાનો સહિત અનેક દિગ્ગજ નેતાઓનો પરાજય થયો હતો અને જે પરિણામો આવ્યા હતા તે ભારતના લોકશાહીના ઈતિહાસમાં કોઈ એક પક્ષના નામે સૌથી મોટી જીતનો રેકોર્ડ છે.

અમે વાત કરી રહ્યા છીએ 1984ની લોકસભા ચૂંટણીની. આ ચૂંટણીઓ તત્કાલીન વડા પ્રધાનની ઘાતકી હત્યાના લગભગ બે મહિના પછી યોજાઈ હતી. આ ચૂંટણી 28 ડિસેમ્બરે પૂરી થઈ હતી. ત્યારબાદ દેશમાં ત્રણ તબક્કામાં 24, 27 અને 28 ડિસેમ્બરે ચૂંટણી યોજાઈ હતી. ત્યારબાદ 515 લોકસભા બેઠકો માટે મતદાન થયું હતું. જ્યારે પંજાબ (જુલાઈ 1985) અને આસામ (ડિસેમ્બર 1985)ના બે હિંસાગ્રસ્ત રાજ્યોમાં, બાકીની 27 બેઠકો માટે પાછળથી મતદાન હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું.

સહાનુભૂતિની લહેર, કોંગ્રેસને 50% મત

ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે 543માંથી કુલ 414 બેઠકો જીતી હતી. 13 નવેમ્બર 1984ના રોજ ચૂંટણીની તારીખો જાહેર કરવામાં આવી હતી. 46 નોંધાયેલ પક્ષોએ ચૂંટણીમાં તેમના ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા હતા, જેમાં 7 રાષ્ટ્રીય પક્ષોનો સમાવેશ થાય છે. 3797 અપક્ષ ઉમેદવારો સહિત કુલ 5301 ઉમેદવારોએ ચૂંટણી લડી હતી.

ઈન્દિરા ગાંધીની હત્યા બાદ યોજાયેલી ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ પાર્ટીને સહાનુભૂતિનો જબરદસ્ત ફાયદો થયો અને તેને ભારતીય લોકશાહીના ઈતિહાસમાં સૌથી મોટી જીત તરીકે નોંધવામાં આવી. પ્રથમ વખત, કોંગ્રેસને 50 ટકાથી વધુ મત મળ્યા અને 543માંથી 414 બેઠકો કબજે મળી. કોંગ્રેસની આ રેકોર્ડબ્રેક જીતની અસર એ થઈ કે ઘણા વિપક્ષી નેતાઓને પણ ચૂંટણીમાં હારનો સામનો કરવો પડ્યો. જો કે, કોંગ્રેસ દ્વારા મળેલી સહાનુભૂતિની લહેર વચ્ચે, તેના એક દિગ્ગજ નેતા કે જેઓ પાછળથી વડાપ્રધાન બન્યા, તે પણ હારી ગયા. જો આ રીતે જોવામાં આવે તો 1984ની લોકસભા ચૂંટણી ત્રણ ભાવિ વડાપ્રધાનો માટે ખૂબ જ નિરાશાજનક ચૂંટણી સાબિત થઈ કારણ કે તેમને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.

વાજપેયી 2.25 લાખ મતોથી હારી ગયા

આ 3માંથી 2 દિગ્ગજ નેતાઓ વિરોધ પક્ષોના નેતાઓ હતા અને આ હતા ચંદ્રશેખર અને અટલ બિહારી વાજપેયી. જ્યારે કોંગ્રેસ તરફથી હારનો સામનો કરનાર ભાવિ પીએમ પીવી નરસિમ્હા રાવ હતા. રસપ્રદ વાત એ છે કે 1984માં હારના માત્ર 12 વર્ષમાં જ આ ત્રણેય નેતાઓ દેશના વડાપ્રધાન બનવામાં સફળ રહ્યા હતા. નવાઈની વાત એ છે કે હારેલા આ ત્રણેય નેતાઓ એક પછી એક દેશના વડાપ્રધાન બન્યા.

હાલમાં કેન્દ્રમાં શાસન કરી રહેલી ભારતીય જનતા પાર્ટી માટે આ પ્રથમ સામાન્ય ચૂંટણી હતી અને આ ચૂંટણીમાં તેમણે 224 ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા હતા, જેમાં માત્ર 2 ઉમેદવારો જીત્યા હતા અને આ જીત અટલ બિહારી વાજપેયી, લાલ કૃષ્ણ અડવાણી, સુષ્મા સ્વરાજે કે મુરલી મનોહર જોશી જેવા મોટા નામોના ખાતામાં નથી ગઈ. અત્યાર સુધીની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસના શાનદાર પ્રદર્શનની સરખામણી કોઈપણ પક્ષ કરી શકી નથી. વાજપેયી અને ચંદ્રશેખર ઉપરાંત ચૌધરી દેવીલાલ, મુરલી મનોહર જોશી, રામવિલાસ પાસવાન અને શરદ યાદવ જેવા મોટા ચહેરાઓ ચૂંટણી હારી ગયા હતા. વાજપેયી મધ્ય પ્રદેશની ગ્વાલિયર બેઠક પરથી ચૂંટણી લડ્યા હતા અને કોંગ્રેસના માધવરાવ સિંધિયાએ અઢી લાખથી વધુ મતોના માર્જિનથી હરાવ્યા હતા. સિંધિયાને 3,07,735 વોટ મળ્યા જ્યારે વાજપેયીને 1,32,141 વોટ મળ્યા. આ રીતે સિંધિયાએ 1,75,594 મતોના માર્જિનથી ચૂંટણી જીતી હતી. ભાવિ બીજા વડાપ્રધાન ચંદ્રશેખર પણ આ ચૂંટણીમાં હારી ગયા.

ચંદ્રશેખર બલિયાથી 54 હજાર મતોથી હારી ગયા

ચંદ્રશેખરે આ ચૂંટણી તેમની પરંપરાગત બેઠક બલિયાથી લડી હતી, પરંતુ તેઓ પણ નિરાશ થયા હતા. કોંગ્રેસના જગન્નાથ ચૌધરીએ ચૂંટણીમાં ચંદ્રશેખરને 53,940 મતોના માર્જિનથી હરીફાઈમાં હરાવ્યા હતા. ચંદ્રશેખર જનતા પાર્ટીની ટિકિટ પર ચૂંટણી લડ્યા હતા. એ જ રીતે ભાજપના દિગ્ગજ નેતા અને ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ મુરલી મનોહર જોશી પણ 1984ની ચૂંટણીમાં હારી ગયા હતા. ત્યારબાદ તેઓ અવિભાજિત ઉત્તર પ્રદેશની અલ્મોડા બેઠક પરથી ચૂંટણી લડ્યા હતા, પરંતુ કોંગ્રેસના હરીશ ચંદ્ર સિંહ સામે ચૂંટણી હારી ગયા હતા. તેઓ હરીશ ચંદ્ર સિંહે 1,40,332 મતોના માર્જિનથી હરાવ્યા હતા.

તત્કાલિન ગૃહમંત્રી પણ ચૂંટણી હારી ગયા હતા

આ ચૂંટણીમાં માત્ર વિરોધ પક્ષોના મોટા નેતાઓને જ હારનો સામનો કરવો પડ્યો ન હતો. કોંગ્રેસના દિગ્ગજ નેતા અને પીવી નરસિમ્હા રાવ, જેઓ પહેલા ઈન્દિરા ગાંધી સરકારમાં વિદેશ મંત્રી હતા (14 જાન્યુઆરી 1980 થી 18 જુલાઈ 1984 સુધી) અને ત્યારબાદ 19 જુલાઈ 1984 થી 31 ડિસેમ્બર 1984 સુધી દેશના ગૃહમંત્રી પણ હતા તેમને પણ હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. રાવને ભાજપના નેતાએ ચૂંટણીમાં હરાવ્યા હતા. ભાજપ પ્રથમ વખત લોકસભા ચૂંટણી લડી રહી હતી અને તેના ઉમેદવાર સી જંગા રેડ્ડીએ રાવને 54,198 મતોના માર્જિનથી હરાવ્યા હતા. રેડ્ડીને ચૂંટણીમાં 2,63,762 વોટ મળ્યા જ્યારે રાવને 2,09,564 વોટ મળ્યા. સી જંગા રેડ્ડી દક્ષિણ ભારતમાંથી સાંસદ બનનારા ભાજપના પ્રથમ નેતા હતા.

નરસિમ્હા રાવની હાર કોંગ્રેસ માટે મોટી પીડા બની હતી કારણ કે ઈન્દિરા ગાંધીની હત્યા બાદ કોંગ્રેસે ચૂંટણીમાં રેકોર્ડબ્રેક 414 બેઠકો જીતી હતી, પરંતુ તત્કાલીન ગૃહમંત્રીને ચૂંટણીમાં હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. જો કે, અવિભાજિત આંધ્ર પ્રદેશના તેલંગાણા ક્ષેત્રમાં આવતી હનમકોંડા લોકસભા બેઠક પરથી ચૂંટણીમાં હાર બાદ પણ રાજીવ ગાંધીએ તેમને તેમના મંત્રીમંડળમાં સામેલ કર્યા અને તેમને સંરક્ષણ પ્રધાન બનાવ્યા. બાદમાં તેમને માનવ સંસાધન વિકાસ મંત્રી પણ બનાવવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ તે મહારાષ્ટ્રની રામટેક બેઠક પરથી તે ચૂંટણી જંગી માર્જિનથી જીતવામાં સફળ રહ્યા હતા. તેઓ અહીં 1,85,972 મતોની સરસાઈથી જીત્યા હતા.

ભાવિ નાયબ વડાપ્રધાન પણ હારી ગયા

ત્રણ ભાવિ વડા પ્રધાનો ઉપરાંત, ભાવિ નાયબ વડા પ્રધાન પણ ચૂંટણી લડ્યા હતા અને હાર્યા હતા. આ નેતા ચૌધરી દેવીલાલ હતા. દેવીલાલે હરિયાણાના સોનીપતથી લોકદળની ટિકિટ પર ચૂંટણી લડી હતી અને ખૂબ જ કપરી સ્પર્ધામાં તેમને હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. જો કે દેવીલાલે કોંગ્રેસના ધરમપાલ સિંહને સખત ટક્કર આપી હતી, પરંતુ તેઓ ચૂંટણી જીતવા માટે 2,941 મતોથી પાછળ પડ્યા હતા. સોનીપતમાં હાર બાદ તેમણે ફરીથી અહીંથી ચૂંટણી લડી ન હતી અને પોતાનો સંસદીય મતવિસ્તાર બદલ્યો હતો.

જો કે, આગામી લોકસભા ચૂંટણી (1989)માં દેવીલાલે રાજસ્થાનની સીકર અને હરિયાણાની રોહતક લોકસભા બેઠક પરથી 2 બેઠકો પરથી ચૂંટણી લડી હતી અને બંને બેઠકો પરથી ચૂંટણી જીતી હતી. પરંતુ તેમણે રોહતક લોકસભા સીટ છોડી દીધી હતી. ત્યારબાદ વિશ્વનાથ પ્રતાપ સિંહની આગેવાની હેઠળની સરકારમાં દેવીલાલ 2 ડિસેમ્બર 1989ના રોજ નાયબ વડાપ્રધાન બન્યા. બાદમાં, 10 નવેમ્બર 1990 ના રોજ, તેઓ ચંદ્રશેખરની સરકારમાં નાયબ વડાપ્રધાન પણ બન્યા.

અડવાણીએ આ કારણસર ચૂંટણી લડી ન હતી

જો કે, વાજપેયીની સરકારમાં નાયબ વડા પ્રધાન બનેલા લાલકૃષ્ણ અડવાણીને 1984ની ચૂંટણીનો સામનો કરવો પડ્યો ન હતો કારણ કે તે વખતે તેમણે લોકસભાની ચૂંટણી લડી ન હતી. તેઓ એપ્રિલ 1970 થી 1989 સુધી રાજ્યસભાના સાંસદ હતા, તેથી એમ કહી શકાય કે તેમને 1984ની સહાનુભૂતિની લહેરનો સામનો કરવો પડ્યો ન હતો.

હવે જ્યાં સુધી 40 વર્ષ પહેલા યોજાયેલી ચૂંટણીમાં ભાજપના પ્રદર્શનની વાત છે, તો તેણે 224માંથી માત્ર 2 સીટ જીતી હતી, જેમાં એક સીટ આંધ્રપ્રદેશમાંથી અને બીજી ગુજરાતમાંથી આવી હતી. આંધ્રપ્રદેશની હનમકોંડા લોકસભા સીટ પરથી સી. જ્યારે જંગા રેડ્ડી જીત્યા હતા, જ્યારે ગુજરાતના મહેસાણામાંથી એકે પટેલ બીજેપી માટે બીજી બેઠક જીત્યા હતા. ભલે આ ચૂંટણી વિપક્ષના ઘણા મોટા દિગ્ગજ નેતાઓ માટે, ખાસ કરીને ભાજપ માટે ખરાબ ચૂંટણી હતી, પરંતુ સમયની સાથે કોંગ્રેસનું પ્રદર્શન ઘટતું રહ્યું અને ભાજપ ઝડપથી આગળ વધતો રહ્યો. 1984 પછી, ભાજપ એવો પહેલો પક્ષ બન્યો જેણે 2014ની સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં પોતાના દમ પર પૂર્ણ બહુમતી સાથે સરકાર બનાવવા માટે પૂરતી બેઠકો જીતી.

આ પણ વાંચો - Ayodhya : પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા પહેલા વિવિધ કાર્યક્રમોને લઈ PM મોદીના રૂટની બ્લૂ પ્રિંટ તૈયાર, વાંચો અહેવાલ