'One Nation One Election' કેવી રીતે થઇ શકે?, વાંચો- કાયદા પંચના સૂચનો અને બંધારણમાં કયા ફેરફારો કરવા પડશે
વન નેશન-વન ઇલેક્શનનો જીની ફરી એકવાર બોટલમાંથી બહાર આવ્યો છે. કેન્દ્ર સરકારે 18 થી 22 સપ્ટેમ્બર સુધી સંસદનું વિશેષ સત્ર બોલાવ્યું છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ વિશેષ સત્રમાં સરકાર ઘણા મહત્વપૂર્ણ બિલ રજૂ કરી શકે છે, જેમાં એક દેશ-એક ચૂંટણી બિલ પણ સામેલ થઈ શકે છે. વન નેશન-વન ઈલેક્શનનો વિવાદ સૌપ્રથમ 2018 માં શરૂ થયો હતો. ત્યારે કાયદા પંચે વન દેશ-વન ચૂંટણીને સમર્થન આપતો અહેવાલ કેન્દ્ર સરકારને સુપરત કર્યો હતો. લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણી એકસાથે કરાવવાના મુદ્દે કેન્દ્રીય કાયદા પંચને ડ્રાફ્ટ રિપોર્ટ આપવામાં આવ્યો હતો. આ રિપોર્ટમાં બંધારણ અને ચૂંટણી કાયદામાં ફેરફારની ભલામણ કરવામાં આવી હતી.
લો કમિશનના રિપોર્ટમાં શું હતું?
કાયદા પંચે રિપોર્ટમાં કહ્યું હતું કે દેશમાં વારંવાર ચૂંટણી થવાથી પૈસા અને સંસાધનોનો વધુ પડતો બગાડ થાય છે. બંધારણના હાલના માળખામાં એક સાથે ચૂંટણી યોજવી શક્ય નથી, તેથી અમે કેટલાક જરૂરી બંધારણીય સુધારાઓ કરવાનું સૂચન કર્યું છે. પંચે પુષ્ટિ કરી છે કે બંધારણમાં અમૂલ સુધારાની જરૂર છે, જેની ચર્ચા થવી જોઈએ. કમિશને કહ્યું કે લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે કરાવવાથી જનતાના નાણાંની બચત થશે, વહીવટી બોજ ઘટશે અને સાથે સાથે સરકારી નીતિઓને વધુ સારી રીતે લાગુ કરવામાં આવશે. એક સાથે ચૂંટણી યોજવાથી રાજ્યનું તંત્ર આખું વર્ષ ચૂંટણીની તૈયારીઓમાં વ્યસ્ત રહેવાને બદલે વિકાસના કામોમાં લાગી જશે.
પંચે એવી પણ ભલામણ કરી હતી કે અધ્યક્ષ અથવા સ્પીકરે દસમી સૂચિ હેઠળ પક્ષપલટાના મુદ્દા પર નિર્ણય લેવો જોઈએ. પરંતુ આ નિર્ણય છ મહિનાના સમયગાળામાં જ લેવાનો રહેશે. આ સાથે એવું પણ કહેવામાં આવ્યું હતું કે આરપીએ એક્ટ 1951ની સંબંધિત જોગવાઈઓમાં સુધારાની પણ ભલામણ કરવામાં આવી હતી જેથી કરીને તમામ પેટાચૂંટણીઓ એકસાથે યોજી શકાય. જણાવી દઈએ કે આ પહેલા 1951-1952, 1957, 1962 અને 1967માં લોકસભા અને તમામ વિધાનસભાની ચૂંટણી એક સાથે થઈ હતી.
એક દેશ એક ચૂંટણી પર કાયદા મંત્રીએ શું કહ્યું?
સંસદના ચોમાસું સત્ર દરમિયાન, કાયદા પ્રધાન અર્જુનરામ મેઘવાલે કહ્યું હતું કે લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાઓની એક સાથે ચૂંટણીઓ યોજવા માટે વ્યવહારુ રોડમેપ અને માળખું તૈયાર કરવા માટે આ મામલો વધુ તપાસ માટે કાયદા પંચને મોકલવામાં આવ્યો છે. બંધારણીય નિષ્ણાતોના મતે જો એક દેશ-એક કાયદો બિલ લાગુ કરવામાં આવે તો તેના માટે બંધારણમાં ઓછામાં ઓછા પાંચ સુધારા કરવા જોઈએ. લોકસભાના ભૂતપૂર્વ મહાસચિવ પીડીટી આચાર્યએ એક રાષ્ટ્ર-એક ચૂંટણી અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી અને કહ્યું કે આ પ્રક્રિયા એટલી સરળ નથી. બંધારણ હેઠળ લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણી પાંચ વર્ષ માટે થાય છે. પાંચ વર્ષનો સમયગાળો પૂરો થાય તે પહેલાં ગૃહને વિસર્જન કરવા માટે જરૂરી મંજૂરીઓ લેવાની રહેશે. કેન્દ્ર સરકાર કલમ 356 હેઠળ જ હસ્તક્ષેપ કરી શકે છે.
તેમણે કહ્યું કે સરકારની ભલામણ પર જ વિધાનસભાનો કાર્યકાળ પૂરો થાય તે પહેલા ભંગ કરી શકાય છે. અથવા કલમ 356 હેઠળ માત્ર કેન્દ્ર સરકાર જ વિધાનસભા ભંગ કરી શકે છે. જોકે, એ જોવાનું રહેશે કે ખરેખર બંધારણમાં સુધારાની જરૂર છે કે નહીં. તમને જણાવી દઈએ કે કેન્દ્રની મોદી સરકાર દેશમાં એક સાથે ચૂંટણી કરાવવાના વિચારને સમર્થન આપી રહી છે. આની પાછળનો તર્ક એ છે કે આનાથી દેશના નાગરિકો પર ચૂંટણી ખર્ચનો વધારાનો બોજ ઘટશે અને વારંવાર ચૂંટણી કરાવવા માટે સંસાધનોનો ઉપયોગ બચશે. દેશમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણી એકસાથે કરાવવાની હિમાયત કરતા ભાજપ અધ્યક્ષ અમિત શાહે કાયદા પંચને પણ પત્ર લખ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે એકસાથે ચૂંટણી યોજવાથી ચૂંટણીમાં વધુ પડતા ખર્ચ પર અંકુશ આવશે અને દેશના સંઘીય માળખાને મજબૂત બનાવવામાં મદદ મળશે.
આચાર્યએ કહ્યું કે બંધારણીય સુધારો કલમ 368 હેઠળ થાય છે. ગૃહમાં બહુમતીના જોરે બિલ પસાર થાય તો પણ રાજ્યની મંજૂરી લેવી જરૂરી છે. તેમણે કહ્યું કે હજુ એ સ્પષ્ટ નથી કે કેવા પ્રકારનું બિલ લાવવું. બંધારણમાં સ્પષ્ટપણે લખવામાં આવ્યું છે કે કાર્યકાળ પૂરો થતાં પહેલાં જ્યારે સ્થાનિક સરકાર રાજ્યપાલને ભલામણ કરે ત્યારે જ વિધાનસભા ભંગ કરી શકાય છે. કેન્દ્ર સરકાર કલમ 356 હેઠળ હસ્તક્ષેપ કરી શકે છે. અન્યથા નહિ. વાસ્તવમાં, બંધારણના અનુચ્છેદ 85માં સંસદનું સત્ર બોલાવવાની જોગવાઈ છે. આ અંતર્ગત સરકારને સંસદના સત્ર બોલાવવાનો અધિકાર છે. સંસદીય બાબતોની કેબિનેટ સમિતિ એવા નિર્ણયો લે છે જે રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ઔપચારિક કરવામાં આવે છે, જેના દ્વારા સાંસદોને સત્રમાં બોલાવવામાં આવે છે.
શું ક્યારેય એક સાથે ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી?
આઝાદી પછી 1952, 1957, 1962 અને 1967માં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એક સાથે યોજાઈ હતી. આ પછી, 1968 અને 1969 માં ઘણી વિધાનસભાઓ સમય પહેલા વિસર્જન કરવામાં આવી હતી. ત્યાર બાદ 1970માં લોકસભા પણ ભંગ કરી દેવામાં આવી હતી. જેના કારણે એક સાથે ચૂંટણીની પરંપરા તૂટી હતી. - ઓગસ્ટ 2018માં એક રાષ્ટ્ર-એક ચૂંટણી પર લો કમિશનનો રિપોર્ટ આવ્યો હતો. આ રિપોર્ટમાં એવું સૂચન કરવામાં આવ્યું હતું કે દેશમાં બે તબક્કામાં ચૂંટણી યોજાઈ શકે છે. - પ્રથમ તબક્કામાં લોકસભાની સાથે કેટલાક રાજ્યોની વિધાનસભા ચૂંટણી. અને બીજા તબક્કામાં બાકીના રાજ્યોની વિધાનસભા ચૂંટણી. પરંતુ આ માટે કેટલીક એસેમ્બલીનો કાર્યકાળ લંબાવવો પડશે અને કેટલીકનું સમય પહેલા વિસર્જન કરવું પડશે. અને આ બધું બંધારણીય સુધારા વિના શક્ય નથી.
આ પણ વાંચો : Modi Government લેશે મોટું પગલું! સંસદના વિશેષ સત્રમાં ‘એક દેશ-એક ચૂંટણી’ બિલ લાવી શકે છે…!