દરિયામાં 20 ફૂટ ઊંચા મોજા, 200 KMPH ની ઝડપે પવન... તે 'તોફાન', જેમાં 3થી 5 લાખ લોકોના થયા મોત
પૂર્વ પાકિસ્તાનનું બાંગ્લાદેશ બન્યું તેના લગભગ એક વર્ષ પહેલા ત્યાં આવું તોફાન આવ્યું હતું જેમાં લાખો લોકો માર્યા ગયા હતા. એ તોફાનનું નામ હતું 'ભોલા'. આ તોફાનને 'ધ ગ્રેટ ભોલા' પણ કહેવામાં આવે છે. તેને અત્યાર સુધીનું સૌથી 'ખતરનાક' અને 'ઘાતક' વાવાઝોડું કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તે તેની સાથે ભયંકર વિનાશ લાવ્યો હતો.
8 નવેમ્બર, 1970 ના રોજ, આ વાવાઝોડું બંગાળની ખાડીમાં બનવાનું શરૂ થયું અને 12-13 નવેમ્બરના રોજ પૂર્વ પાકિસ્તાન (હવે બાંગ્લાદેશ)ના દરિયાકાંઠે અથડાયું હતું. આ વાવાઝોડું એટલું જોરદાર હતું કે તેના કારણે સમુદ્રમાં 20 ફૂટ ઊંચા મોજા ઉછળવા લાગ્યા હતા. લગભગ 200 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે પવન ફૂંકાયો હતો. આ તોફાનમાં કેટલા લોકોના મોત થયા હતા? આ માટે કોઈ સત્તાવાર અને સચોટ આંકડો નથી. વિશ્વ હવામાન સંસ્થાએ આ તોફાનમાં ત્રણથી પાંચ લાખ લોકોના મોતનો અંદાજ લગાવ્યો છે.
આટલું બધું નુકસાન કેવી રીતે થયું?
આ સમજવા માટે બાંગ્લાદેશની બાયોગ્રાફી સમજવી પડશે. બાંગ્લાદેશ હંમેશા ચક્રવાતી તોફાનો માટે સંવેદનશીલ રહ્યું છે. વાસ્તવમાં બાંગ્લાદેશનો 35 ટકા વિસ્તાર સમુદ્રથી 6 મીટરથી ઓછી એટલે કે 20 ફૂટની ઉંચાઈ પર છે. તેનો 20 ટકા વિસ્તાર દર વર્ષે પૂરમાં ડૂબી જાય છે.
ઉપરાંત, તેનો 575 કિલોમીટર લાંબો દરિયાકિનારો તેને સરળતાથી તોફાનનો શિકાર બનાવે છે. બાંગ્લાદેશમાં દર વર્ષે સરેરાશ પાંચ તોફાનો આવે છે. કેટલાક અહેવાલો સૂચવે છે કે ભોલા વાવાઝોડાએ બાંગ્લાદેશમાં 85 ટકા મકાનો નષ્ટ કરી દીધા હતા.
આ તોફાન કેટલું ખતરનાક હતું?
એવું કહેવાય છે કે ચિતાગોંગના વેધર સ્ટેશને 144 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે પવન ફૂંકાયો હતો. 45 મિનિટ બાદ પવનની ઝડપ વધીને 222 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક થઈ ગઈ હતી. ભોલા તોફાન બાંગ્લાદેશના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારમાં ત્રાટકતા જ દરિયામાં 10 મીટર (33 ફૂટ) ઊંચા મોજા ઉછળવા લાગ્યા હતા. રેડિયો પાકિસ્તાને દાવો કર્યો હતો કે ચિતાગોંગ નજીક બનેલા 13 ટાપુઓમાં કોઈ જીવતું નથી.
ચિત્તાગોંગના બંદરો પર જહાજોને નુકસાન થયું હતું. ઉપરાંત, ચિત્તાગોંગના એરપોર્ટ અને કોક્સબજારમાં કેટલાક કલાકો સુધી 1 મીટરથી વધુ પાણી ભરાઈ ગયું હતું. આ તોફાનના કારણે 36 લાખ લોકોને સીધી અસર થઈ છે. વિસ્તારના 77 હજાર માછીમારોમાંથી 46 હજાર માર્યા ગયા અને જેઓ બચી ગયા તેઓ ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા. એકંદરે, દરિયાકાંઠાના વિસ્તારમાં 65 ટકા માછીમારી ઉદ્યોગ સંપૂર્ણપણે નાશ પામ્યો હતો.
ભારત પર શું અસર પડી?
હવામાન વિભાગના રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નવેમ્બર 1970માં આવેલા ભોલા વાવાઝોડાની ભારત પર કોઈ ગંભીર અસર થઈ નથી. જો કે, તેના કારણે દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોમાં ચોક્કસપણે ભારે વરસાદ થયો હતો. હવામાન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર કલકત્તાથી કુવૈત જઈ રહેલું સાડા પાંચ હજાર ટનનું માલવાહક જહાજ 12 નવેમ્બરે દરિયામાં ડૂબી ગયું હતું. જેમાં સવાર તમામ 50 લોકો માર્યા ગયા હતા. વાવાઝોડા અને ભારે વરસાદને કારણે ઘણું નુકસાન થયું છે. પશ્ચિમ બંગાળ અને દક્ષિણ આસામમાં પણ ભારે વરસાદ થયો હતો. બંને રાજ્યોમાં વરસાદને કારણે સેંકડો મકાનો અને પાક નાશ પામ્યા હતા.
આ વાવાઝોડામાંથી બાંગ્લાદેશ બન્યું!
આ તોફાન એવા સમયે આવ્યું છે જ્યારે પાકિસ્તાનમાં સામાન્ય ચૂંટણીને એક મહિનો પણ બાકી નથી. તોફાનના કારણે આ ચૂંટણીઓ જાન્યુઆરી 1971 સુધી સ્થગિત કરવામાં આવી હતી. આ તોફાનથી પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં પાકિસ્તાની લશ્કરી શાસન સામે અસંતોષ વધ્યો. પાકિસ્તાન સરકાર દ્વારા આપવામાં આવતી મદદથી લોકો નાખુશ હતા.
પૂર્વ પાકિસ્તાનના લોકો પહેલાથી જ પાકિસ્તાન સરકારથી નારાજ હતા. ત્યાં અવામી લીગ પાર્ટીના નેતા શેખ મુજીબુર રહેમાનના નેતૃત્વમાં આંદોલન ચાલી રહ્યું હતું. તોફાનના કારણે આ રોષ વધુ વધ્યો. માર્ચ સુધીમાં, અહીં પરિસ્થિતિ ગૃહ યુદ્ધ જેવી બની ગઈ. બાદમાં પાકિસ્તાન સરકારે સેનાને પણ અહીં ઉતારી હતી. સ્થિતિ એટલી ખરાબ થઈ ગઈ કે ડિસેમ્બર 1971માં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ થયું. આ યુદ્ધે જ પાકિસ્તાનને બે ભાગમાં વહેંચી દીધું અને બાંગ્લાદેશને નવો દેશ બનાવ્યો.
આ પણ વાંચો : બાબા વેંગાની 2023 ની ભવિષ્યવાણીએ લોકોને હચમચાવી દીધા, શું પૃથ્વી પર…