શું છે 20 ડિસેમ્બરની HISTORY ? જાણો આજનું જ્ઞાન પરબ અને ઈતિહાસ

અહેવાલ :- પોપટભાઇ પટેલ, ઘેલડા

આમ તો દરેક દિવસ ખાસ હોય છે પણ ઘણી તારીખો કેલેન્ડરના પાના સાથે ઇતિહાસના પાને પણ અંકાય છે, જાણો આજના દિવસના ઇતિહાસમાં નોંધાયેલા મહત્ત્વના બનાવો ઘટનાઓ અને આજની તારીખે જન્મેલા મહાનુભાવો અને વીરલ વ્યક્તિત્ત્વની પુણ્યતિથિ. જાણો આજની તારીખ સાથે જોડાયેલી કેટલીક ખાસ વાતો. કેવી રીતે આજનો દિવસ ઇતિહાસના પાને અંકાયેલ છે.

૧૯૭૧ - ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના યુદ્ધ દરમિયાન, લેફ્ટનન્ટ.  અરવિંદ દીક્ષિત શહીદ થયા હતા.

છત્તીસગઢ ક્ષેત્રના બહાદુર પુત્ર, પશ્ચિમ વીર ચક્ર શહીદ લેફ્ટનન્ટ અરવિંદ શંકર દીક્ષિત, IC 24999 A 105 એન્જિનિયર્સ રેજિમેન્ટે ૨૦ ડિસેમ્બર ૧૯૭૧ના રોજ ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ દરમિયાન અદ્ભુત હિંમત દર્શાવી અને દુશ્મન સેનાને હરાવી.  પરંતુ અંતે તેમણે માતૃભૂમિની રક્ષા કરતા શહીદી મેળવી.

૧૯૭૧ – ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો ૪૪ વર્ષની વયે પાકિસ્તાનના સૌથી યુવા પ્રમુખ બન્યા.

ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો પાકિસ્તાની વકીલ અને રાજનેતા હતા. તેમણે ૧૯૭૧–૭૩ સુધી પાકિસ્તાનના ૪થા રાષ્ટ્રપતિ તરીકેનો તેમજ ૧૯૭૩–૭૭ સુધી ૯મા વડાપ્રધાન તરીકેનો હોદ્દો સંભાળ્યો હતો. તેઓ પાકિસ્તાન પિપલ્સ પાર્ટી (પી.પી.પી.)ના સંસ્થાપક હતા તેમજ ૧૯૭૯માં તેમને ફાંસી આપવામાં આવી ત્યાં સુધી પક્ષના અધ્યક્ષ પણ રહ્યા હતા. ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો એક સિંધી રાજપૂત પરિવાર સાથે સંબંધ ધરાવતા હતા. તેમનો જન્મ શાહનવાજ ભુટ્ટો અને ખુર્શીદ બેગમના ત્રીજા સંતાન તરીકે લરકાના, સિંધમાં થયો હતો. તેમના પિતા જૂનાગઢ રાજ્યના દિવાન હતા. અય્યુબખાનના લશ્કરી શાસન દરમિયાન તેઓ પાકિસ્તાનના વાણિજ્યપ્રધાન (૧૯૫૮-૬૦) તથા વિદેશપ્રધાન (૧૯૬૦-૬૩) રહ્યા હતા. ૧૯૬૭માં તેમણે પાકિસ્તાન પીપલ્સ પાર્ટીની સ્થાપના કરી હતી. ૧૯૬૮માં અય્યુબખાનના લશ્કરી શાસન સામે આંદોલન ચલાવ્યું હતું. ૧૯૬૯ના માર્ચ મહિનામાં અય્યુબખાન સત્તા પરથી પદભ્રષ્ટ થતાં યાહ્યાખાન (૧૯૬૮-૭૧) વડાપ્રધાન બન્યા હતા. એ દરમિયાન તેઓ નાયબ વડાપ્રધાન અને વિદેશપ્રધાન બન્યા હતા. ૧૯૭૦ની સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં ભુટ્ટોના પક્ષે ૧૪૪ માંથી ૮૮ બેઠકો મેળવી હતી. ૧૯૭૧ના યુદ્ધમાં પરાજયના પગલે યાહ્યાખાને રાજીનામું આપતાં ભુટ્ટોને પ્રમુખ બનાવાયા હતા. ૨૦ ડિસેમ્બર ૧૯૭૧ના રોજ ભુટ્ટો ૪૪ વર્ષની વયે પાકિસ્તાનના સૌથી યુવા પ્રમુખ બન્યા હતા.

૧૯૭૩ – નવનિર્માણ આંદોલન: અમદાવાદની લાલભાઈ દલપતભાઈ ઈજનેરી મહાવિદ્યાલયના વિદ્યાર્થીઓ છાત્રાલયના ભોજન શુલ્કમાં ૨૦ ટકાના વિરોધમાં હડતાલ પર ઉતરી આવ્યા.

નવનિર્માણ આંદોલન ૧૯૭૪માં ગુજરાતના વિદ્યાર્થીઓ અને મધ્યમ વર્ગના લોકો દ્વારા સમાજમાં નાણાંકીય સમસ્યાઓ અને ભષ્ટ્રાચારના વિરોધમાં શરૂ કરાયેલી સામાજીક-રાજકીય ચળવળ હતી. આ આંદોલન આઝાદી પછી ભારતના ઇતિહાસમાં ચૂંટાયેલી સરકારને વિખેરી નાખવામાં એક માત્ર સફળ આંદોલન હતું. ૨૦ ડિસેમ્બર ૧૯૭૩ ના દિવસે અમદાવાદની લાલભાઈ દલપતભાઈ ઈજનેરી મહાવિદ્યાલયના વિદ્યાર્થીઓ છાત્રાલયના ભોજન શુલ્કમાં ૨૦ ટકાનો વધારો થવાથી હડતાલ પર ઉતરી આવ્યા. આ પ્રકારની હડતાલ ૩ જાન્યુઆરી ૧૯૭૪ના રોજ ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાં પણ થઇ જેમાં વિદ્યાર્થીઓ અને પોલીસ વચ્ચે અથડામણો થઇ જેનાથી સમગ્ર ગુજરાતમાં વિદ્યાર્થી આંદોલનો શરૂ થયા. શૈક્ષણિક સંસ્થાનોમાં ૭ જાન્યુઆરીથી અચોક્કસ મુદ્તની હડતાલ શરૂ થઇ. તેમની માંગણી ભોજન અને શિક્ષણ સંબંધી હતી. અમદાવાદમાં મધ્યમ વર્ગ અને કેટલાક શ્રમિકો પણ આ વિરોધમાં જોડાયા અને તેમણે કેટલીક રેશનની દુકાનો પર હુમલો કર્યો. વિદ્યાર્થીઓ, વકીલો અને અધ્યાપકોએ અન્યાય સામે અવાજ ઉઠાવવા અને આંદોલનને માર્ગદર્શન આપવા માટે એક સમિતિની રચના કરી, જે પાછળથી નવનિર્માણ યુવક સમિતિ તરીકે ઓળખાઇ.

આંદોલનકારીઓએ ચીમનભાઇ પટેલના રાજીનામાની માંગણી કરી. ૧૦ જાન્યુઆરી એ અમદાવાદ અને વડોદરામાં હડતાલ બે દિવસ માટે હિંસક બની. ૨૫ જાન્યુઆરી ૧૯૭૪ના રોજ આયોજીત રાજ્યવ્યાપી હડતાલમાં ૩૩ શહેરોમાં પોલીસ અને લોકો વચ્ચે અથડામણોની ઘટનાઓ બની. સરકારે ૪૪ શહેરોમાં સંચારબંધી લાગુ કરી અને તેનાથી આંદોલન સમગ્ર ગુજરાતમાં વ્યાપ્યું. ૨૮ જાન્યુઆરી ૧૯૭૪ના રોજ અમદાવાદમાં લશ્કરને બોલાવવામાં આવ્યું. આંદોલનના દબાણને કારણે ઈન્દિરા ગાંધીએ ચીમનભાઇ પટેલને રાજીનામું આપવાનું કહ્યું. તેમણે ૯ ફેબ્રુઆરીના રોજ રાજીનામું આપ્યું. રાજ્યપાલે વિધાનસભા સ્થગિત કરી નાખી અને રાજ્યમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાગુ કરવામાં આવ્યું. વિરોધ પક્ષે વિધાનસભાને વિખેરી નાખવાની માગણી કરી. કોંગ્રેસ વિધાનસભામાં ૧૪૦ સભ્યો ધરાવતી હતી. કોંગ્રેસ (ઓ)ના ૧૫ સભ્યોએ ૧૬ ફેબ્રુઆરીના રોજ રાજીનામાં આપ્યા જેને કારણે આંદોલને વેગ પકડ્યો. જન સંઘના ૩ ધારાસભ્યોએ પણ રાજીનામાં આપ્યા. માર્ચ સુધીમાં વિદ્યાર્થીઓએ ૧૬૭ માંથી ૯૫ રાજીનામાંઓ મેળવ્યા. કોંગ્રેસ (ઓ)ના પ્રમુખ, મોરારજી દેસાઈ, ૧૨ માર્ચથી અચોક્કસ મુદ્તની ભૂખ હડતાલ પર ઉતરી આવ્યા. ૧૬ માર્ચના રોજ વિધાનસભાને વિખેરી નાખવામાં આવી અને આંદોલનનો અંત આવ્યો. આ આંદોલનમાં ઓછામાં ઓછા ૧૦૦ લોકો મૃત્યુ પામ્યા, ૧૦૦૦ થી ૩૦૦૦ લોકો ઇજાગ્રસ્ત થયા અને ૮૦૦૦ લોકોથી ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.

નવનિર્માણ યુવક સમિતિએ નવી ચૂંટણીઓ કરવાની માગણી કરી અને વિરોધપક્ષે તેનું સમર્થન કર્યું હતું. મોરારજી દેસાઈ આ માંગણીના ટેકામાં ૬ એપ્રિલ ૧૯૭૫ના રોજ અચોક્કસ મુદ્તની ભૂખ હડતાલ પર ઉતરી ગયા. છેવટે ઇન્દિરા ગાંધીએ ચૂંટણીની જાહેરાત કરી જે ૧૦ જૂનના રોજ યોજવામાં આવી અને પરિણામો ૧૨ જૂન ૧૯૭૫ના રોજ જાહેર થયા. ઇન્દિરા ગાંધીની ચૂંટણીમાં ગોલમાલનો ચુકાદો પણ તે જ દિવસે આવ્યો જે પછીથી દેશમાં કટોકટીમાં પરિણમ્યો. આ દરમિયાન ચીમનભાઇ પટેલે પોતાના નવા પક્ષ કિશાન મજદૂર લોકપક્ષની સ્થાપના કરી અને અલગથી ચૂંટણી લડ્યા. કોંગ્રેસે ચૂંટણીમાં હાર મેળવી અને માત્ર ૭૫ બેઠકો જીતી. કોંગ્રેસ (ઓ), જન સંઘ, PSP અને લોક દળનું સંગઠન જે જનતા મોર્ચા તરીકે જાણીતું હતું, તેમણે ૮૮ બેઠકો મેળવી અને બાબુભાઈ જશભાઈ પટેલ મુખ્યમંત્રી બન્યા. આ સરકાર ૯ મહિના ચાલી અને પછી માર્ચ ૧૯૭૬માં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાગુ પાડવામાં આવ્યું અને કિમલોપ અને અપક્ષના પક્ષ પલ્ટાથી માધવસિંહ સોલંકી મુખ્યમંત્રી બન્યા. ૧૯૮૦માં થયેલી ચૂંટણીમાં પણ કોંગ્રેસે વિજય મેળવ્યો અને માધવસિંહ સોલંકી મુખ્યમંત્રી બન્યા.

૧૯૮૫ – પોપ જહોન પોલ દ્વિતીયએ વિશ્વ યુવા દિવસની સ્થાપનાની જાહેરાત કરી.

વિશ્વ યુવા દિવસ (WYD) એ કૅથલિક ચર્ચ દ્વારા આયોજિત યુવાનો માટે એક ઇવેન્ટ છે જેની શરૂઆત ૧૯૮૫માં પોપ જ્હોન પૉલ II દ્વારા કરવામાં આવી હતી. તેનો ખ્યાલ ૧૯૬૦ના દાયકાથી પોલેન્ડમાં અસ્તિત્વમાં રહેલી લાઇટ-લાઇફ મૂવમેન્ટથી પ્રભાવિત છે, જ્યાં દરમિયાન  ઉનાળાના શિબિરો કેથોલિક યુવાન વયસ્કોએ ૧૩ દિવસથી વધુ શિબિર "સમુદાયનો દિવસ" ઉજવ્યો.  ૧૯૮૬માં WYD ની પ્રથમ ઉજવણી માટે, બિશપને તેમના પંથકમાં દર પામ રવિવારે યોજાનાર વાર્ષિક યુવા કાર્યક્રમનું આયોજન કરવા માટે આમંત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા.  હુલામણું નામ "ધ કેથોલિક વુડસ્ટોક" તરીકે ઓળખાય છે, તે વાર્ષિક ધોરણે પંથકના સ્તરે ઉજવવામાં આવે છે - મોટાભાગના સ્થળોએ પામ સન્ડે ૧૯૮૬ થી ૨૦૨૦ સુધી, અને ૨૦૨૧ થી ક્રાઇસ્ટ ધ કિંગ સન્ડે - અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે દર બે થી ત્રણ વર્ષે જુદા જુદા સ્થળોએ.  ફિલિપાઈન્સમાં ૧૯૯૫ ના વિશ્વ યુવા દિવસના સમાપન માસમાં ૫ મિલિયન હાજરી સાથે એક ધાર્મિક કાર્યક્રમ માટે સૌથી વધુ સંખ્યામાં લોકો એકઠા થયા હોવાનો વિશ્વ વિક્રમ સ્થાપ્યો હતો.  આ રેકોર્ડને વટાવી ગયો હતો જ્યારે  ૨૦ વર્ષ પછી ફિલિપાઈન્સમાં પોપ ફ્રાન્સિસ દ્વારા ઉજવવામાં આવેલા સમૂહમાં ૬ મિલિયન લોકોએ હાજરી આપી હતી.

૨૦૦૭ – એલિઝાબેથ દ્વિતીય યુનાઇટેડ કિંગડમના ઇતિહાસમાં સૌથી વયસ્ક ઉંમરના શાસક બન્યા, તેમણે ૮૧ વર્ષ અને ૨૪૩ દિવસ સુધી જીવિત રાણી વિક્ટોરિયાને પાછળ છોડી દીધા હતા.

એલિઝાબેથ દ્વિતીય ૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૫૨ થી ૨૦૨૨ માં તેમના મૃત્યુ સુધી યુનાઇટેડ કિંગડમ અને અન્ય કોમનવેલ્થ ક્ષેત્રોની રાણી હતી. તેણી તેના જીવનકાળ દરમિયાન ૩૨ સાર્વભૌમ રાજ્યોની રાણી હતી અને તેના મૃત્યુ સુધીમાં ૧૫ રાજ્યોની રાજા રહી હતી.  તેણીનું ૭૦ વર્ષથી વધુનું શાસન કોઈપણ બ્રિટીશ રાજા કરતાં સૌથી લાંબુ અને ઇતિહાસમાં કોઈપણ મહિલા રાજ્યના વડાનું સૌથી લાંબુ ચકાસાયેલ શાસન છે.

મહત્વની ઘટનાઓમાં ૧૯૫૩માં એલિઝાબેથનો રાજ્યાભિષેક અને અનુક્રમે ૧૯૭૭, ૨૦૦૨, ૨૦૧૨ અને ૨૦૨૨ માં અનુક્રમે સિલ્વર, ગોલ્ડ, ડાયમંડ અને પ્લેટિનમ જ્યુબિલીની ઉજવણીનો સમાવેશ થાય છે.  એલિઝાબેથ સૌથી લાંબો સમય આયુષ્ય ધરાવનાર અને સૌથી લાંબો સમય શાસન કરનાર બ્રિટિશ શાસક હતા, અને વિશ્વના ઇતિહાસમાં ફ્રાન્સના માત્ર લુઈ XIV બાદ બીજા સૌથી લાંબા સમય સુધી શાસન કરનાર સાર્વભૌમ હતા.  તેમણે પ્રસંગોપાત પ્રજાસત્તાક ભાવના અને તેમના પરિવારની મીડિયાની ટીકાનો સામનો કરવો પડ્યો, ખાસ કરીને તેમના બાળકોના લગ્ન તૂટી ગયા પછી, ૧૯૯૨માં તેમના ભયંકર વર્ષો અને ૧૯૯૭ માં તેમની ભૂતપૂર્વ પુત્રવધૂ ડાયના, પ્રિન્સેસ ઑફ વેલ્સના મૃત્યુ પછી જો કે, યુનાઇટેડ કિંગડમમાં રાજાશાહી માટે સમર્થન સતત ઊંચું રહ્યું, જેમ કે તેમની વ્યક્તિગત લોકપ્રિયતા પણ હતી.  એલિઝાબેથનું ૮ સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૨ ના રોજ બાલમોરલ કેસલ, એબરડીનશાયર ખાતે અવસાન થયું.  તેણીના મોટા પુત્ર, ચાર્લ્સ III દ્વારા અનુગામી કરવામાં આવી હતી.

૧૯૯૯ – મકાઉને પોર્ટુગલ દ્વારા ચીનને સોંપવામાં આવ્યું.

મકાઉ  પર પોર્ટુગલથી પીપલ્સ રિપબ્લિક ઑફ ચાઇના (PRC) પર સાર્વભૌમત્વનું સ્થાનાંતરણ ૨૦ ડિસેમ્બર ૧૯૯૯ના રોજ થયું હતું. મિંગ રાજવંશ દરમિયાન ૧૫૫૭ માં પોર્ટુગીઝ વેપારીઓ દ્વારા મકાઉ સ્થાયી થયું હતું અને ત્યારબાદ ૧૯૯૯ સુધી પોર્ટુગીઝ શાસનની વિવિધ ડિગ્રીઓ હેઠળ હતું. આ પ્રદેશમાં પોર્ટુગલની સંડોવણીને ૧૭૪૯ માં કિંગ રાજવંશ દ્વારા ઔપચારિક રીતે માન્યતા આપવામાં આવી હતી. પોર્ટુગીઝ ગવર્નર જોઆઓ મારિયા ફેરેરા ડો અમરાલ, પ્રથમ અફીણ યુદ્ધ અને નાનકિંગની સંધિ દ્વારા ઉત્સાહિત, ૧૮૪૬ માં કિંગ સત્તાવાળાઓને હાંકી કાઢીને, પ્રદેશને જોડવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ તેની હત્યા કરવામાં આવી.  બીજા અફીણ યુદ્ધ પછી, પોર્ટુગીઝ સરકારે, બ્રિટીશ પ્રતિનિધિ સાથે, પેકિંગની ૧૮૮૭ની ચીન-પોર્ટુગીઝ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા, જેણે પોર્ટુગલને અફીણની દાણચોરીને સમાપ્ત કરવાના પ્રયત્નોમાં સહયોગ કરવાની શરતે મકાઉને કાયમી વસાહતી અધિકારો આપ્યા.

૧૯૪૯માં પીપલ્સ રિપબ્લિક ઓફ ચાઈનાની સ્થાપના પછી અને ૧૯૭૧ માં યુનાઈટેડ નેશન્સ ખાતે ચીનની સીટ પીઆરસીમાં સ્થાનાંતરિત થયા પછી, તત્કાલીન વિદેશ મંત્રી હુઆંગ હુઆએ યુએન સ્પેશિયલ કમિટી ઓન ડિકોલોનાઈઝેશનને મકાઉ (અને હોંગકોંગ)ને દૂર કરવા માટે અપીલ કરી.  તેની વસાહતોની સૂચિ, પ્રદેશની સ્વતંત્રતાને બદલે, પ્રદેશની સ્વતંત્રતાને બદલે દ્વિપક્ષીય વાટાઘાટોને પ્રાધાન્ય આપે છે જે સૂચિમાં તેના સમાવેશ દ્વારા સૂચિત કરવામાં આવી હતી. ૨૫ એપ્રિલ ૧૯૭૪ના રોજ, ડાબેરી પોર્ટુગીઝ અધિકારીઓના એક જૂથે લિસ્બનમાં બળવો આયોજિત કર્યો, જમણેરી સરમુખત્યારશાહીને ઉથલાવી દીધી જેણે પોર્ટુગલને ૪૮ વર્ષથી નિયંત્રિત કર્યું હતું.  નવી સરકારે પોર્ટુગલને લોકશાહી પ્રણાલીમાં સંક્રમણ કરવાનું શરૂ કર્યું અને ડિકોલોનાઇઝેશન માટે પ્રતિબદ્ધ હતી.  સરકારે ડિકોલોનાઇઝેશન નીતિઓ હાથ ધરી, અને ૧૯૭૮ માં મકાઉને ચીનને સોંપવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. ચીનની સરકારે આ દરખાસ્તને નકારી કાઢી હતી, એવું માનીને કે મકાઉનું વહેલું સ્થાનાંતરણ હોંગકોંગ સાથેના સંબંધોને અસર કરશે.

૩૧ ડિસેમ્બર ૧૯૭૫ ના રોજ, પોર્ટુગીઝ સરકારે મકાઉમાંથી તેના બાકીના સૈનિકોને પાછા ખેંચી લીધા.  ૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૭૯ ના રોજ, પોર્ટુગીઝ સરકારે રિપબ્લિક ઓફ ચાઈના સાથે રાજદ્વારી સંબંધો તોડવાનું નક્કી કર્યું અને બીજા દિવસે પીપલ્સ રિપબ્લિક ઓફ ચાઈના સાથે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત કર્યા. પોર્ટુગલ અને પીપલ્સ રિપબ્લિક ઓફ ચાઈના બંનેએ મકાઉને ચીની પ્રદેશ તરીકે માન્યતા આપી હતી.  આ વસાહત ૨૦ ડિસેમ્બર ૧૯૯૯ સુધી પોર્ટુગીઝ શાસન હેઠળ રહી, જ્યારે તેને ચીનમાં તબદીલ કરવામાં આવી અને તે પીપલ્સ રિપબ્લિક ઓફ ચાઈનાના મકાઉ વિશેષ વહીવટી ક્ષેત્ર બની ગઈ.  આ યુરોપિયન વસાહતી યુગના લગભગ ૬૦૦ વર્ષનો અંત ચિહ્નિત કરે છે.

અવતરણ:-

૧૯૧૭ – શાન્તા ગાંધી, ભારતીય રંગભૂમિ દિગ્દર્શક, નૃત્યાંગના અને નાટ્યકાર..

શાન્તા કાલિદાસ ગાંધી ભારતીય રંગભૂમિ દિગ્દર્શક, નૃત્યાંગના અને નાટ્યકાર હતા. તેઓ ભારતીય સામ્યવાદી પક્ષની સાંસ્કૃતિક પાંખ આઇપીટીએ સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલા હતા. તેમણે ૧૯૩૦ના દાયકાની શરૂઆતમાં ઇન્દિરા ગાંધી સાથે રહેણાંક શાળામાં અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમને ૧૯૮૪માં પદ્મશ્રી પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. તેઓ ૧૯૮૨-૮૪ દરમિયાન નેશનલ સ્કૂલ ઓફ ડ્રામાના અધ્યક્ષપદે પણ રહ્યા હતા. તેઓ ભારતીય જન નાટ્યસંઘ (ઇન્ડિયન પીપલ્સ થિયેટર એસોસિએશન (આઇપીટીએ))ની કેન્દ્રીય મંડળીના સ્થાપક-સભ્ય હતા અને ૧૯૫૦ના દાયકામાં વ્યાપકપણે દેશનો પ્રવાસ કર્યો હતો. એક નાટ્યકાર તરીકે તેમને પ્રાચીન ભારતીય નાટક ખાસ કરીને સંસ્કૃત નાટક અને લોક રંગભૂમિને આધુનિક ભારતીય રંગભૂમિમાં પુનર્જીવિત કરનારા પ્રારંભિક પ્રણેતા તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે. રઝિયા સુલતાન અને જસ્મા ઓડણ એ તેમના સૌથી નોંધપાત્ર નાટકો છે. જસ્મા ઓડણ એ સત્તી પ્રથા પરનું ગુજરાતી દંતકથા પર આધારિત નાટક છે, જે ગુજરાતી ભવાઈ શૈલીમાં નિર્માણ કરાયું છે અને સમકાલીન ભારતીય રંગભૂમિમાં સીમાચિહ્નરૂપ બની ગયું છે. તેમના બહેન દીના ગાંધી (પાછળથી પાઠક) સાથેનું 'મૈના ગુર્જરી' આજે પણ સૌથી લોકપ્રિય ભાવાઈઓમાંનું એક છે.

તેઓ ૧૯૮૧માં સ્થપાયેલા શિક્ષણ સંસાધન કેન્દ્ર અવેહીના સ્થાપક-સભ્ય હતા અને ૧૯૮૨-૧૯૮૪ની રાષ્ટ્રીય નાટ્યશાળા (નેશનલ સ્કૂલ ઓફ ડ્રામા)ના અધ્યક્ષ પણ રહ્યા હતા. તેમને ભારત સરકાર દ્વારા ૧૯૮૪માં પદ્મશ્રી અને ૨૦૦૧માં દિગ્દર્શન માટેનો સંગીત નાટક અકાદમી પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. તેઓ ૧૯૩૨માં પુણેની પ્રાયોગિક રહેણાંક શાળામાં જોડાયા હતા, જ્યાં તેમના સહપાઠી ઇન્દિરા નહેરુ સાથે મિત્રતા થઈ હતી. બાદમાં તેઓ બોમ્બે રહેવા ગયા. તેઓ ૧૯૩૦ના દાયકામાં ડાબેરી વિદ્યાર્થી ચળવળમાં ખૂબ જ સક્રીય થયા હતા આથી તેમના પિતાએ તેમને દવાનો અભ્યાસ કરવા માટે ઇંગ્લેન્ડ મોકલી દીધા હતા. અહીં પણ તેમણે થોડા જ સમયમાં ઇન્ડિયા હાઉસમાં અવારનવાર આવવાનું શરૂ કર્યું, કૃષ્ણ મેનન અને તેમના યુવાન 'ફ્રી ઇન્ડિયા' સહયોગીઓ સાથે મુલાકાત કરી અને સ્પેનિશ ગૃહયુદ્ધ માટે ભંડોળ એકત્ર કરવા માટે એક નૃત્ય મંડળીમાં પણ જોડાયા. પરંતુ થોડા જ સમયમાં યુરોપમાં બીજું વિશ્વયુદ્ધ શરૂ થઈ રહ્યું હોવાથી તેમના પિતાએ તેમને પરત બોલાવી લીધાં. આમ, તેમની સંભવિત તબીબી કારકિર્દીનો અંત આવ્યો.

તેઓ ઉત્તરાખંડના અલ્મોડાથી ૩ કિમી દૂર સિમ્તોલા ખાતે ઉદય શંકરના 'ઉદય શંકર ઇન્ડિયા કલ્ચરલ સેન્ટર'માં જોડાયા હતા અને એક શિક્ષક પાસેથી ભરત મુનિના નાટ્યશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો હતો. ૧૯૪૨ માં આ સેન્ટર બંધ થતું ત્યાં સુધી તેઓ ત્યાં જ રહ્યા. ત્યારબાદ તરત જ તેઓ તેમની યુવાન બહેનો દિના પાઠક (૧૯૨૨-૨૦૦૨) અને તરલા ગાંધી સાથે મુંબઈમાં ભારતીય જન નાટ્યસંઘ (ઇન્ડિયન પીપલ્સ થિયેટર એસોસિએશન)ની નૃત્ય શાખા લિટલ બેલે ટ્રુપના પૂર્ણકાલીન સભ્ય બન્યા. આ બેલે મંડળીએ ૧૯૫૦ના દાયકામાં રવિશંકર, શાંતિ વર્ધન અને અન્ય કલાકારો સાથે ભારતની મુસાફરી કરી આધુનિક ભારતીય ડાન્સ થિયેટર અને સંગીતમાં નામના મેળવી. મુંબઈમાં ગુજરાતી રંગભૂમિના પુનરુત્થાનમાં આ ત્રણે બહેનો ઘણા વર્ષો સુધી સામેલ હતી. તેમણે ૧૯૩૮માં બોમ્બે (વર્તમાન મુંબઈ)માં માર્ક્સવાદી ઇતિહાસકાર વિક્ટર કાઇર્નાન સાથે લગ્ન કર્યા હતા, પરંતુ કાઇર્નાને ભારત છોડ્યું તે પહેલાં ૧૯૪૬માં આ દંપતીએ છૂટાછેડા લીધા હતા.

પૂણ્યતિથિ:-

૨૦૧૦ - નલિની જયવંત - ભારતીય સિનેમાની સુંદર અને પ્રખ્યાત અભિનેત્રીઓમાંની એક..

નલિની જયવંત ૧૯૪૦-૫૦ ના દાયકાની બોલિવૂડ ફિલ્મ અભિનેત્રી હતી. નલિનીનો જન્મ ૧૯૨૬ માં બોમ્બે (હાલ મુંબઈ)માં થયો હતો.  નલિનીના પિતા અને અભિનેત્રી શોભના સમર્થ (નૂતન અને તનુજાની માતા) માતા રતનબાઈ ભાઈ-બહેન હતા, તેથી નલિની શોભના સમર્થની પિતરાઈ બહેન હતી.  નલિની ૧૯૮૩ થી એકલવાયું જીવન જીવી રહી હતી. નલિનીએ ૧૯૪૦ માં ડિરેક્ટર વીરેન્દ્ર દેસાઈ સાથે લગ્ન કર્યા હતા.  આ સમયગાળા દરમિયાન અભિનેતા અશોક કુમાર સાથેના તેના પ્રેમ સંબંધની અફવાઓ પણ ઉડતી રહી.  બાદમાં તેણે અભિનેતા પ્રભુ દયાલ સાથે લગ્ન કર્યા, તેણે પ્રભુ સાથે ઘણી ફિલ્મો પણ કરી.  અભિનેત્રી નલિની જયવંત (૮૪વર્ષ)નું મંગળવાર, ૨૧ ડિસેમ્બર ૨૦૧૦ ના રોજ મુંબઈમાં અવસાન થયું.  ત્રણ દિવસ સુધી તેમના મૃત્યુ વિશે કોઈને ખબર ન પડી.  તેણે દિલીપ કુમાર, અશોક કુમાર અને દેવ આનંદ સાથે ઘણી હિટ ફિલ્મો આપી હતી.

આ પણ વાંચો : Rajasthan: નવા મુખ્યમંત્રી ભજનલાલ શર્માની કારને અકસ્માત નડ્યો, જાણો સંપૂર્ણ વિગત