TODAY HISTORY: શું છે ૨૬ ફેબ્રુઆરીની HISTORY? જાણો આજનું જ્ઞાન પરબ અને ઈતિહાસ

TODAY HISTORY: આમ તો દરેક દિવસ ખાસ હોય છે પણ ઘણી તારીખો કેલેન્ડરના પાના સાથે ઇતિહાસના પાને પણ અંકાય છે, જાણો આજના દિવસના ઇતિહાસમાં નોંધાયેલા મહત્ત્વના બનાવો ઘટનાઓ અને આજની તારીખે જન્મેલા મહાનુભાવો અને વીરલ વ્યક્તિત્ત્વની પુણ્યતિથિ. જાણો આજની તારીખ સાથે જોડાયેલી કેટલીક ખાસ વાતો. કેવી રીતે આજનો દિવસ ઇતિહાસના પાને અંકાયેલ છે.

૧૪૧૧ – અહમદશાહે માણેક બુર્જ પાસે અમદાવાદ શહેરનો પાયો નાખ્યો.
માણેક બુરજ અથવા માણેક બુર્જ ગઢ ભદ્રના કિલ્લાના પાયાનું નિર્માણ છે, જે અમદાવાદ, ગુજરાત, ભારત ખાતે આવેલ છે.
આ નામ ૧૫મી સદીના સુપ્રસિદ્ધ હિંદુ સંત માણેકનાથની યાદગીરીમાં આપવામાં આવ્યું છે, જેમણે ૧૪૧૧ના વર્ષમાં અહમદશાહને ભદ્રનો કિલ્લો બાંધવામાં વિક્ષેપ પાડ્યો હતો અને મદદ પણ કરી હતી.

આ અમદાવાદ શહેરની પાયાની ઈમારતનો હોવાથી, તે ૨૬ ફેબ્રુઆરી, ૧૪૧૧ના રોજ અહમદશાહ I દ્વારા નિર્માણ કરાવવામાં આવ્યો હતો. તે શહેરના પાયાના પથ્થરની ફરતે બાંધવામાં આવેલ છે. આ બુરજ, બહારની બાજુએ ત્રેપન ફુટ ઊંચો છે, જેની બાજુમાં ૭૭ ફૂટ પરિઘની માણેક કુવા તરીકે ઓળખાતી વાવ છે. સાબરમતી નદીના પ્રવાહમાં થયેલા ફેરફાર દરમિયાન આ વાવ સૂકાઈ ગઈ હતી અને વર્ષ ૧૮૬૬માં તેને ભરવામાં આવી હતી. બુરજ નજીક એક પાણીની નહેર હતી, જે તે સમયમાં કિલ્લામાં શાહી સ્નાન માટે પાણી લાવવા માટે હતી. વર્ષ ૧૮૬૯માં આ બુરજની નજીક સૌપ્રથમ એલિસ બ્રિજ, સાબરમતી નદી પર બાંધવામાં આવ્યો હતો. ત્યારબાદ અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન દ્વારા મે ૧૯૮૯ના સમયમાં એલિસ બ્રિજ અને તેની આસપાસનો વિસ્તાર, માણેક બુરજ અને સાબરમતી નદીના કિનારે આવેલા કુદરતી પાણીના વહેણને સુરક્ષિત સ્થળ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યાં હતાં. મૂળ લોખંડનો પુલ સાંકડો હોવાને કારણે ભારે વાહનો તેમ જ ગીચ ટ્રાફિક માટે યોગ્ય ન હોવાથી તે વર્ષ ૧૯૯૭માં વાહનો માટે બંધ કરવામાં આવ્યો હતો અને બાજુમાં વર્ષ ૧૯૯૯માં નવો સિમેન્ટ-કોંક્રિટ પુલ બાંધવામાં આવ્યો હતો. આ પુલ-નિર્માણ માટે આ બુરજનો કેટલોક ભાગ આંશિક રીતે તોડવામાં આવ્યો હતો. ૨૦૦૧ ગુજરાત ધરતીકંપ અને ૨૦૦૨ ગુજરાત હિંસા પછી, ઘણા લોકો માનવા લાગ્યા હતા કે આ શહેરને આ બુરજને થયેલ નુકસાનને કારણે મુશ્કેલીઓ પડી રહી છે. તેથી આ બુરજનો ૨૦૦૩ના વર્ષમાં મરામત કરી ફરી સુરક્ષિત કરવામાં આવ્યો હતો.

૧૬૧૬ – ગૅલિલિયો ગૅલિલિ પર રોમન કેથોલિક ચર્ચ દ્વારા પૃથ્વી સૂર્યની પરિક્રમા કરે છે તે દૃષ્ટિકોણ શીખવવા બદલ ઔપચારિક રીતે પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો.
✓ગેલિલિયો પ્રતિ વંટોળ ૧૬૧૦ ની આસપાસ શરૂ થયો હતો અને ૧૬૩૩ માં રોમન કેથોલિક ઇન્ક્વિઝિશન દ્વારા ગેલિલિયો ગેલિલીની અજમાયશ અને નિંદા સાથે પરિણમ્યો હતો. ગેલિલિયો પર તેના સૂર્યકેન્દ્રીયવાદના સમર્થન માટે કાર્યવાહી કરવામાં આવી હતી, જે ખગોળશાસ્ત્રીય મોડેલ બ્રહ્માંડ જેમાં પૃથ્વી અને ગ્રહો સૂર્યના કેન્દ્રમાં ફરે છે.

૧૬૧૦માં, ગેલિલિયોએ તેમના સિડેરિયસ નુન્સિયસ (સ્ટારી મેસેન્જર) પ્રકાશિત કર્યા, જેમાં તેમણે તેમના નવા, વધુ મજબૂત ટેલિસ્કોપ વડે કરેલા અવલોકનોનું વર્ણન કર્યું, તેમાંના ગુરુના ગેલિલિયન ચંદ્રો. આ અવલોકનો અને તેના પછીના વધારાના અવલોકનો સાથે, જેમ કે શુક્રના તબક્કાઓ, તેમણે ૧૫૪૩ માં ડી ક્રાંતિબસ ઓર્બિયમ કોએલેસ્ટિયમમાં પ્રકાશિત નિકોલસ કોપરનિકસના સૂર્યકેન્દ્રીય સિદ્ધાંતને પ્રોત્સાહન આપ્યું. ગેલિલિયોની શોધને કેથોલિક ચર્ચમાં વિરોધનો સામનો કરવો પડ્યો, અને ૧૬૧૬માં ક્વિન્સિશનની જાહેરાત કરવામાં આવી. સૂર્યકેન્દ્રવાદ "ઔપચારિક રીતે વિધર્મી" હશે. ગેલિલિયોએ ૧૬૧૬માં ભરતીનો સિદ્ધાંત અને ૧૬૧૯ માં ધૂમકેતુનો સિદ્ધાંત પ્રસ્તાવિત કર્યો; તેમણે દલીલ કરી હતી કે ભરતી પૃથ્વીની ગતિનો પુરાવો છે.
૧૬૩૨માં ગેલિલિયોએ તેમનો સંવાદ કન્સર્નિંગ ધ ટુ ચીફ વર્લ્ડ સિસ્ટમ્સ પ્રકાશિત કર્યો, જેણે સૂર્યકેન્દ્રવાદનો બચાવ કર્યો હતો અને તે ખૂબ જ લોકપ્રિય હતો. ધર્મશાસ્ત્ર, ખગોળશાસ્ત્ર અને ફિલસૂફી પર વધી રહેલા વિવાદના જવાબમાં, રોમન ઇન્ક્વિઝિશનએ ૧૬૩૩ માં ગેલિલિયો પર પ્રયાસ કર્યો, તેને "પાખંડની તીવ્ર શંકા" મળી અને તેને નજરકેદની સજા ફટકારી જ્યાં તે ૧૬૪૨ માં તેના મૃત્યુ સુધી રહ્યો.

૧૭૭૫ – બલમ્બંગન ટાપુ પર આવેલી બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીની ફેક્ટરીને મોરો ચાંચિયાઓએ નાશ કરી.
બાલમ્બાંગન ટાપુ કુદાત વિભાગ, સબાહ, મલેશિયામાં આવેલો એક ટાપુ છે. તે બોર્નિયોના ઉત્તરીય છેડા પર સ્થિત છે અને બાંગી ટાપુની પશ્ચિમે લગભગ ૩ કિલોમીટર દૂર આવેલું છે. તે હવે તુન મુસ્તફા મરીન પાર્કનો ભાગ છે.

ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની (EIC)ના અધિકારી એલેક્ઝાન્ડર ડેલરીમ્પલે ૧૨ સપ્ટેમ્બર ૧૭૬૨ ના રોજ સુલતાન બંતિલાન મુઈઝ્ઝુદ-દિન સાથે કરાર કર્યો હતો જેમાં સુલુની સલ્તનતે બાલમ્બાંગન ટાપુ કંપનીને સોંપ્યો હતો અને ડેલરીમ્પલે ૨૨ જાન્યુઆરી ૧૭૬૩ના રોજ ટાપુનો કબજો મેળવ્યો હતો. બાલમબંગન પર ફેક્ટરીની સ્થાપનાને ૧૭૬૮ માં બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સની સમિતિ દ્વારા સત્તાવાર રીતે મંજૂરી આપવામાં આવી હતી અને ડેલરીમ્પલને નવા સમાધાનના સંચાલનની ભૂમિકા ઓફર કરવામાં આવી હતી.

જો કે, ડેલરીમ્પલનો ડિરેક્ટરો સાથે ઝઘડો થયો અને બાલમબંગનના સંપૂર્ણ સંચાલન પરના તેમના આગ્રહને કારણે માર્ચ ૧૭૭૧ માં તેમને બરતરફ કરવામાં આવ્યા. ડેલરીમ્પલનું સ્થાન જ્હોન હર્બર્ટ દ્વારા લેવામાં આવ્યું જેણે બ્રિટાનિયાને કમાન્ડ કર્યો કારણ કે તે ૧૭૭૨ માં ભારતમાંથી સૈનિકો, માલસામાન અને પુરવઠોનું પરિવહન કરે છે, અને ત્યાં પહોંચ્યા. ડિસેમ્બર ૧૭૭૩ માં બાલમબંગન ખાતે. આ વસાહતમાં તૌસુગ અને મગુઈન્ડાનોન્સ સાથે અફીણ, યુદ્ધસામગ્રી અને કાપડનો વેપાર થતો હતો. હર્બર્ટના બાલમ્બાંગનનું ગેરવહીવટ અને તૌસુગ સાથેના નબળા સંબંધોને પરિણામે ૨૬ ફેબ્રુઆરી ૧૭૭૫ ના રોજ મોરો ચાંચિયાઓના હાથે વસાહતનો વિનાશ થયો અને હર્બર્ટ અને અન્ય બચી ગયેલા લોકો બ્રુનેઈ ભાગી ગયા.

૧૯૯૩-વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર બોમ્બ ધડાકા: ન્યુ યોર્ક સિટીમાં, વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરના નોર્થ ટાવરની નીચે પાર્ક કરાયેલ ટ્રક બોમ્બ વિસ્ફોટ થયો, જેમાં છ માર્યા ગયા અને એક હજારથી વધુ લોકો ઘાયલ થયા.
✓૧૯૯૩નો વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર બોમ્બ ધડાકો એ ૨૬ ફેબ્રુઆરી, ૧૯૯૩ના રોજ કરવામાં આવેલો આતંકવાદી હુમલો હતો, જ્યારે ન્યુયોર્ક સિટીમાં વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટર સંકુલના નોર્થ ટાવરની નીચે વાન બોમ્બ વિસ્ફોટ થયો હતો. 1,336 lb (606 kg) યુરિયા નાઈટ્રેટ-હાઈડ્રોજન ગેસ ઉન્નત ઉપકરણનો હેતુ ઉત્તર ટાવરને તેના જોડિયા, દક્ષિણ ટાવર સાથે અથડાઈને મોકલવાનો હતો, બંને ગગનચુંબી ઈમારતોને તોડીને હજારો લોકોને માર્યા ગયા. જ્યારે તે આમ કરવામાં નિષ્ફળ ગયો, ત્યારે તેણે એક સગર્ભા મહિલા સહિત છ લોકોના મોત નીપજ્યાં અને એક હજારથી વધુને ઈજાઓ પહોંચાડી. તે દિવસે લગભગ ૫૦,૦૦૦ લોકોને ઇમારતોમાંથી બહાર કાઢવામાં આવ્યા હતા.

શુક્રવાર, ૨૬ ફેબ્રુઆરી,૧૯૯૩ના રોજ, રામઝી યુસેફ અને એક જોર્ડનિયન મિત્ર, એયદ ઈસ્મોઈલ, પીળી ફોર્ડ ઈકોનોલાઈન રાયડર વાનને લોઅર મેનહટનમાં લઈ ગયા અને બપોરના સુમારે વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની નીચે આવેલા જાહેર પાર્કિંગ ગેરેજમાં લઈ ગયા. તેઓ ભૂગર્ભ B-2 સ્તર પર પાર્ક. યુસેફે 20-foot (6.1 m) ફ્યુઝ સળગાવી, અને ભાગી ગયો. બાર મિનિટ પછી, બપોરે ૧૨.૧૮ વાગ્યે, ભૂગર્ભ ગેરેજમાં બોમ્બ વિસ્ફોટ થયો, જેનાથી અંદાજિત ૧૫૦,૦૦૦ પાઉન્ડ પ્રતિ ચોરસ ઇંચ (૧,૦૦૦,૦૦૦ kPa) દબાણ પેદા થયું. બોમ્બે કોંક્રીટના ચાર સબલેવલમાં ૧૦૦ ફૂટ પહોળો (૩૦ મીટર) છિદ્ર ખોલ્યું હતું. આ બોમ્બના વિસ્ફોટનો વેગ લગભગ ૧૫૦૦૦ ફૂટ પ્રતિ સેકન્ડ (૧૦૦૦૦ mph; ૪.૬ km/s) હતો. પ્રારંભિક સમાચાર અહેવાલો દર્શાવે છે કે ભોંયરામાં બોમ્બ વિસ્ફોટ થયો હતો તે સ્પષ્ટ થાય તે પહેલાં મુખ્ય ટ્રાન્સફોર્મર ફૂંકાયું હોઈ શકે છે.

બોમ્બે તરત જ વર્લ્ડ ટ્રેડ સેન્ટરની મુખ્ય વિદ્યુત લાઇનને કાપી નાખી, ઇમરજન્સી લાઇટિંગ સિસ્ટમને પછાડી દીધી. બોમ્બને કારણે બંને ટાવરના ૯૩મા માળે ધુમાડો ઉછળ્યો, જેમાં દાદર (જેના પર દબાણ નહોતું)નો સમાવેશ થાય છે, અને ધુમાડો બંને ટાવરની ક્ષતિગ્રસ્ત એલિવેટર્સ સુધી ગયો. ગાઢ ધુમાડો દાદરમાં ભરાઈ જવાથી, મકાનમાં રહેનારાઓ માટે સ્થળાંતર મુશ્કેલ હતું અને ધુમાડો શ્વાસમાં લેવાથી ઘણી ઇજાઓ થઈ હતી. સાઉથ ટાવર ઓબ્ઝર્વેશન ડેક પરથી નીચે ઉતરતા ૧૭ કિન્ડરગાર્ટનર્સનું એક જૂથ સહિત, જેઓ પાંચ કલાક સુધી ૩૫મા અને ૩૬મા માળની વચ્ચે ફસાયેલા હતા, ત્યારે પાવર કટ થતાં સેંકડો લોકો ટાવર્સમાં લિફ્ટમાં ફસાયા હતા.

છ લોકો માર્યા ગયા: પાંચ પોર્ટ ઓથોરિટી કર્મચારીઓ, જેમાંથી એક ગર્ભવતી હતી અને એક વેપારી જેની કાર પાર્કિંગ ગેરેજમાં હતી. વધુમાં, ૧૦૦૦ થી વધુ લોકો ઘાયલ થયા હતા, મોટાભાગના વિસ્ફોટ પછી સ્થળાંતર દરમિયાન. યુ.એસ. ફાયર એડમિનિસ્ટ્રેશનનો એક અહેવાલ જણાવે છે કે "ટાવર્સની છત પર ભાગી ગયેલા લોકોમાંથી ૨૮ તબીબી સમસ્યાઓ સાથે ન્યુ યોર્ક સિટી પોલીસ હેલિકોપ્ટર દ્વારા એરલિફ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા". તે જાણીતું છે કે વિસ્ફોટથી ૧૫ લોકોને આઘાતજનક ઇજાઓ થઈ હતી અને ૨૦ લોકોએ હૃદય સંબંધી સમસ્યાઓની ફરિયાદ કરી હતી. એક અગ્નિશામકને હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો, જ્યારે ૮૭ અન્ય, ૩૫ પોલીસ અધિકારીઓ અને એક EMS કાર્યકર પણ આગ અને અન્ય પરિણામોનો સામનો કરવામાં ઘાયલ થયા હતા.

૨૦૧૯ - ભારતીય વાયુસેનાના લડાકુ વિમાનોએ બાલાકોટમાં જૈશ-એ-મોહમ્મદના આતંકી ટ્રેનિંગ કેમ્પો પર એર-સ્ટ્રાઈક કરી
૨૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૯ ના રોજ, ભારતીય વાયુસેનાના ૧૨ મિરાજ ૨૦૦૦જેટ્સે નિયંત્રણ રેખા પાર કરી અને બાલાકોટમાં જૈશ-એ-મોહમ્મદ સંચાલિત આતંકવાદી કેમ્પ પર હુમલો કર્યો. ભારતીય મીડિયાએ અહેવાલ આપ્યો છે કે આ ઓપરેશન દરમિયાન લગભગ ૨૦૦-૩૦૦ આતંકવાદીઓ માર્યા ગયા હતા.

પાકિસ્તાને તેના અહેવાલમાં જણાવ્યું હતું કે ભારતીય સૈન્ય વિમાને મુઝફ્ફરાબાદ નજીક તેમના એરસ્પેસનું ઉલ્લંઘન કર્યું હતું અને "પેલોડ છોડ્યું હતું" જે બાલાકોટ નજીક ઉતર્યું હતું. ત્યારબાદ, પાકિસ્તાને પોતાના જેટ તૈયાર કર્યા અને મોકલ્યા પરંતુ સ્થિતિને કોઈ જાનહાનિ કે નુકસાન થયું ન હતું.

૨૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૯ ના રોજ, ભારતીય વાયુસેનાના ૧૨ મિરાજ ૨૦૦૦ જેટ્સે નિયંત્રણ રેખા પાર કરી અને બાલાકોટમાં જૈશ-એ-મોહમ્મદ સંચાલિત આતંકવાદી કેમ્પ પર હુમલો કર્યો. ભારતીય વિદેશ સચિવે આ હવાઈ હુમલાને "બિન-લશ્કરી, આગોતરી હવાઈ હુમલો" ગણાવ્યો હતો.

અવતરણ/પૂણ્યતિથિ:-

૧૮૯૬ – દુલેરાય કારાણી, કચ્છી લોકસાહિત્યના સંશોધક, સંગ્રાહક અને સર્જક..
દુલેરાય લખાભાઈ કારાણીનો જન્મ તા.૨૬ ફેબ્રુઆરી ૧૮૯૬ના રોજ કચ્છ ખાતે થયો હતો.

તેઓ ‘જળકમળ’, ‘હસતારામ’ ઉપનામ હેઠળ પોતાનું લેખન કરતા. તેઓ ‘કચ્છના મેઘાણી’ તરીકે જાણીતા છે.
તેઓ મૂળ ચૌહાણ વંશના હતા અને તેમના પૂર્વજો ત્રણસો ચારસો વર્ષ પહેલાં અજમેરથી કચ્છ આવ્યા હતા. તેમના વડીલો શિક્ષક, વાર્તાકાર તો કોઈ જાદુગર પણ હતા. તેમનો જન્મ કચ્છના મુન્દ્રામાં થયો હતો. તેમણે દસમા ધોરણ સુધી અભ્યાસ કર્યો અને કચ્છી ભાષા સિવાય શાળાના સમયે રાત્રિ શાળાઓમાં જઈ તેઓ ઉર્દૂ, અંગ્રેજી, સિંધી, વ્રજ ભાષા અને ફારસી જેવી ભાષાઓ શીખ્યા સ્વપ્રયત્ને શીખ્યા હતા. તેમણે કારકિર્દીનો આરંભ દરબારી શાળામાં ૧૫ કોરીના પગારદાર શિક્ષક તરીકે કર્યો. આગળ જતા નોકરીમાં બઢતી મળી અને તેઓ નાયબ શિક્ષણાધિકારી બન્યા. નિવૃત્તિ પછી તેમણે સોનગઢના જૈન છાત્રાલયમાં ગૃહપતિ તરીકે સેવા આપી. તેમણે કચ્છ રાજ્યની ‘કચ્છ સમાચાર પત્રિકા’ પાક્ષિકના અને સોનગઢમાં ‘સમયધર્મ’ માસિકના તંત્રી અને પત્રકાર તરીકે પણ કાર્ય કર્યું. એમનાં વ્યક્તિત્વ પર ગાંધીજી અને સ્વામી દયાનંદની ઊંડી અસર હતી, ગાંધીજીના દેહાંતના સમાચાર જાણી, ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડેલા અને એક વરસ સુધી પ્રિય એવી પાઘડી તેમણે પહેરી નહોતી.

તેઓ ‘જળકમળ’, ‘હસતારામ’ ઉપનામ હેઠળ પોતાનું લેખન કરતા. તેઓ ‘કચ્છના મેઘાણી’ તરીકે જાણીતા છે. ઇ.સ. ૧૯ર૮માં પ્રકાશિત ‘કચ્છનાં રસઝરણાં’ એ તેમનું પ્રથમ પુસ્તક હતું. તેમના ૬૦ પુસ્તકો પ્રગટ થયા અને ૧૦-૧ર પુસ્તકો અપ્રગટ રહ્યા. તેમણે સાહિત્ય ક્ષેત્રે કાવ્યો, નાટકો, નવલકથા, જીવનચરિત્રો, બાળગીતો, બાળવાર્તા, બાળરમતો, બાળજોડકણાં સાથેનું બાળસાહિત્ય, કોશ સાહિત્ય, કચ્છી કહેવતો અંગેનાં ત્રણ પુસ્તકો જેવાં સંશોધન, સંપાદન અને ભાષા શીખતાં-શીખતાં જ વર્ણમાળા શીખવી દેવાય એવી રીતે કચ્છી ભાષા શીખવવા બે ભાગમાં કચ્છી ભાષાની પ્રથમ પોથી જેવી કૃતિઓ રચી છે.

કચ્છ અને કચ્છની સંસ્કૃતિ માટે તેમને ખૂબ પ્રેમ હતો. કચ્છમાં પરિભ્રમણ કરી તેમણે ‘કારાણી કાવ્યકુંજ’ (ભા. ૧ થી ૪), ‘કચ્છની રસધાર’ (૧ થી ૫), ‘સોનલ બાવની અથવા ઘરભંગજી ગાથા’, ‘જામ ચનેસર’, ‘જામ રાવળ’, ‘જગડૂદાતાર’, ‘જામ અબડો’, ‘ઝારેજો યુદ્ધ’ વગેરે વિવિધ વિષય અને સ્વરૂપની અનેક કૃતિઓ રચી અથવા સંપાદિત કરી છે.

‘કચ્છ કલાધર’ના બે ભાગ અને ‘કચ્છના સંતો અને કવિઓ’ના બે ભાગ એ તેમની સંશોધન-સંપાદિત કૃતિઓ છે. ‘કચ્છી-ગુજરાતી શબ્દકોશ’ અને ‘કચ્છી કહેવતો’ પણ તેમણે સંપાદિત કર્યા છે. આ સિવાય કચ્છના સંસ્કાર-સંસ્કૃતિને આવરી લેતા અન્ય લેખનો પણ તેમણે કર્યા છે. કચ્છમાં ગ્રામોત્થાન સાથે અનેક સેવાકીય પ્રવૃત્તિઓ કરી રહેલી સંસ્થા વિવેકાનંદ રિસર્ચ એન્ડ ટ્રેઇનિંગ ઇન્સ્ટિટયૂટની સાહિત્ય પાંખ વિવેકગ્રામ પ્રકાશનના રજત જયંતી વર્ષ નિમિત્તે કચ્છના સાહિત્યકાર દુલેરાય કારાણીના વૈવિધ્યસભર સાહિત્યમાંથી વિવિધ કૃતિઓ પસંદ કરીને `દુલેરાય કારાણી સાહિત્ય વૈભવ'ના નામે વિશિષ્ટ ગ્રંથ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યો હતો. મુન્દ્રા જિલ્લા પંચાયતે તાલુકાની દરબારી શાળાને દુલેરાય કારાણીનું નામ આપવાનો નિર્ણય લીધો હતો. તેમનું નિધન તા.૨૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૮૮ના રોજ ૯૩ વરસની ઉંમરે થયું હતું.

પૂણ્યતિથિ:-

૧૮૮૬ – નર્મદ, ગુજરાતી સાહિત્યકાર..
નર્મદ, મૂળ નામ નર્મદાશંકર લાલશંકર દવે ‍(૨૪ ઓગસ્ટ ૧૮૩૩ - ૨૬ ફેબ્રુઆરી ૧૮૮૬) ગુજરાતી સાહિત્યના કવિ, નિબંધકાર, આત્મકથાકાર, નાટ્યસંવાદલેખક, કોશકાર, પિંગળકાર, સંપાદક અને સંશોધક હતા. તેમનો જન્મ તા. ૨૪ ઓગસ્ટ ૧૮૩૩ના રોજ સુરતમાં થયો હતો.

પાંચ વર્ષની ઉંમરે મુંબઈમાં ભૂલેશ્વરની નાના મહેતાની નિશાળથી વિદ્યારંભ. સુરતમાં ઈચ્છા મહેતા અને ફકીર મહેતાની શાળામાં અભ્યાસ. ફરી મુંબઈમાં પાયધૂની પરની બાળગોવિંદ મહેતાજીની સરકારી ગુજરતી નિશાળમાં. પછી સુરતમાં નવલશાના કોઠામાં બેસતી દુર્ગારામ મહેતાની નિશાળે. ૧૮૪૫માં અંગ્રેજી શાળામાં દાખલ. ૧૮૫૦માં મુંબઈની ઍલ્ફિન્સ્ટન ઇન્સ્ટિટયુટમાં પ્રવેશ. કૉલેજનો અભ્યાસ અધૂરો મૂક્યો. ૧૮૫૨માં રાંદેરની શાળામાં શિક્ષક. ત્યાંથી સુરતની શાળામાં અને ફરીને. ૧૮૫૪માં મુંબઈ. મિત્ર ઝવેરીલાલ ઉમિયાશંકરના સૂચનથી ફરી કૉલેજ-પ્રવેશ. આ ગાળામાં કવિતા પ્રત્યે આકર્ષણ. વર્ગમાં શીખવાતી વર્ડઝવર્થની વર્ણનથી કવિતા અને એમાં નિરૂપાયેલી પ્રકૃતિનો મોટો પ્રભાવ પડ્યો.

૨૩મી વર્ષગાંઠથી કાવ્યલેખનનો પ્રારંભ. કવિતાવાચન, પિંગળજ્ઞાન વગેરેમાં તૈયારી. સાથે સાથે ઍલ્ફિન્સ્ટન ઇન્સ્ટિટયુટની સેન્ટ્રલ સ્કૂલમાં મદદનીશ શિક્ષક. ૧૮૫૮માં ઇષ્ટદેવતા કલમને ખોળે માથું મૂકી શિક્ષકની નોકરીમાંથી હંમેશ માટે ફારેગ. ૧૮૬૪માં સુધારક ઝનૂન દાખવતા ‘દાંડિયો’ પખવાડિકનો આરંભ. પરંતુ ૧૮૭૫ પછી સુધારા વિશેનો ભ્રમ ભાંગતાં ઉત્તરવયે એમનું વિચારપરિવર્તન. આર્યધર્મ અને સંસ્કૃતિના પુનરુત્થાનને સ્વધર્મ ગણ્યો. ૧૮૮૨માં પ્રતિજ્ઞા ત્યજી ગોકુલદાસ તેજપાળના ધર્માદા ખાતામાં મંત્રીપદે નોકરીનો કમને સ્વીકાર કર્યો.

આત્મચરિત્રની બાબતમાં તેઓ ગાંધીજીના સમર્થ પુરોગામી છે. ઉપરાંત ‘ઉત્તર નર્મદચરિત્ર’ (૧૯૩૯) પણ પ્રકાશિત થયેલું છે. સીધી ઉદબોધનશૈલીથી કાર્યક્ષમ બનતું, વિચારણાથી ચિંતનના સ્તરો વચ્ચે આંદોલિત રહેતું, કાવ્યાત્મકતા અને સૂત્રાત્મકતાથી કૌશલ સાધતું એમનું ગદ્ય અહીં વ્યક્તિત્વની પ્રબળ મુદ્રાથી અંકિત છે; અને વિષયને મુદ્દાસર રીતે વિકસાવતા જઈને ઉદાહરણોથી-સંદર્ભોથી-વિષયને સ્પષ્ટ કરતું જતું હકીકતલક્ષી પણ છે.

એમનાં નિબંધગ્રંથો ત્રણ ‘નર્મદગદ્ય’ સંપાદનોમાં સમાવિષ્ટ છે. આ સંપાદનોમાંનું એક, મહિપતરામ રૂપરામ નીલકંઠ દ્વારા સંપાદિત નર્મદગદ્ય અથવા કવિ નર્મદાશંકર લાલશંકરના ગદ્યાત્મક ગ્રંથોનો સંગ્રહ’ (૧૮૭૫), બીજું વિશ્વનાથ ભટ્ટ દ્વારા સંપાદિત ‘નર્મદનું મંદિર’- ગદ્યવિભાગ (૧૯૩૭) અને ત્રીજું, ગંભીરસિંહ ગોહિલ દ્વારા સંપાદિત ‘નર્મદગદ્ય’ (૧૯૭૫) છે. આ ઉપરાંત એમનાં પંદરેક ગદ્યલખાણોને સમાવતો ‘જૂનું નર્મદગદ્ય’- ભા.૧,૨ (૧૮૬૫, ૧૮૭૪) સંચયગ્રંથ પણ નોંધપાત્ર છે.

મૂળે નર્મદે ‘નર્મગદ્ય’- પુસ્તક ૨ ના બીજા અંક તરીકે પોતાના આ આત્મચરિત્રની બે-પાંચ નકલો જ છપાવેલી અને પોતાના મરણ બાદ પ્રગટ કરવાની વિનંતી કરેલી. કવિના છેક જન્મશતાબ્દીવર્ષમાં પુસ્તકાકારે આ ચરિત્ર પછી બહાર આવ્યું. એમાં ૩ જી સપ્ટેમ્બર ૧૮૩૩થી ૧૮મી સપ્ટેમ્બર ૧૮૬૬ સુધીનું સ્વાત્મચરિત્ર છે. દુર્ગારામ મહેતાના રોજનીશી રૂપે લખાયેલા આત્મચરિત્ર પછીનું વ્યવસ્થિત રૂપનું આ પહેલું આત્મવૃત્તાંત છે. એમાં જન્મથી શરૂ કરી ઘરડાં વડીલો અને માબાપની ઓળખથી માંડી શિક્ષણ, ઊંચુ શિક્ષણ, મંથનકાળ, પ્રયત્નકાળ, સુધારાનો પવન અને કવિનો યશઃકાળ તથા મધ્યકાળ નિરૂપાયેલાં છે. અહીં નિખાલસ કબૂલાત, રુચિને ભોગે પણ પ્રામાણિક કથનની ખેવના અને આત્મનિરીક્ષણનો સજગ પ્રયત્ન-આ ત્રણે વાનાં આત્મકથાકારની સભાન લખાવટ સાથે ગૂંથાયેલાં માલૂમ પડે છે. ઘડાતા આવતા ગદ્યમાં ઊતરેલી ભાષાની કેટલીક જીવંત લઢણો આ આત્મકથાની નિજી પૂંજી છે.

આઠ મહિનાની સંધિવાની માંદગી પછી તેમનું અવસાન ફેબ્રુઆરી ૨૬, ૧૮૮૬ના રોજ ૫૨ વર્ષની વયે મુંબઇ ખાતે થયું.

વાચક મિત્રો,
આ લેખ ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક લખાયો છે, પરંતુ કદાચ ક્યાંક ભૂલો થઈ હોઈ શકે, જો તમને અમારા લેખનમાં કોઈ ભૂલ ,લાગેે, તો મને જણાવો જેથી તે સુધારી શકાય. આ લેખ વાંચવા કે સાભળવા માટે કિંમતી સમય આપ્યો તે માટે સર્વનો આભાર..

આપનો દિવસ શુભદાયી હો

સંકલન:-પોપટભાઇ પટેલ,ઘેલડા

ગુજરાત ફર્સ્ટ તમને સમાચારોથી હંમેશા અવગત રાખશે

ગુજરાતની નંબર 1 ગુજરાતી ન્યૂઝ ચેનલ એટલે ગુજરાત ફર્સ્ટ (Gujarat First) – જે ગુજરાતીઓને દરેક સમાચારમાં રાખે છે આગળ. ગુજરાત, રાષ્ટ્રીય, આંતરરાષ્ટ્રીય, ઇલેક્શન, બિઝનેસ, સ્પોર્ટ્સ, મનોરંજન સહિતના દરેક સમાચાર વાંચો ગુજરાત ફર્સ્ટ પર. હવે દરેક સમાચાર આંગળીના ટેરવે આપના મોબાઈલમા, ડાઉનલોડ કરો અમારી લેટેસ્ટ Android અને iOS એપ. લેટેસ્ટ ન્યૂઝથી અપડેટ રહેવા માટે સોશ્યિલ મીડિયામાં અમારી સાથે જોડાઓ