અટલ બિહારી વાજપેયી: ભારતને પરમાણુ શક્તિ બનાવનારથી માંડીને યુગ દ્રષ્ટા વડાપ્રધાન

આજે દેશના પૂર્વ વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયી (Atal Bihari Vajpayee)નો જન્મદિવસ છે. ભારત રત્નથી સન્માનિત અટલજી દેશના 3 વખત વડાપ્રધાન બન્યા છે. રાજકારણ, સાહિત્ય અને સમાજના દરેક ક્ષેત્રમાં તેમણે અમીટ છાપ છોડી છે. તેમણે સતત સમાજહિતના મુદ્દા ઉઠાવ્યા હતા અને ભલે ગમે તેટલી મુશ્કેલીઓ સામે આવી હોય, અટલજીએ તેમના મજબુત ઈરાદાઓથી તેનો મજબૂતીથી સામનો કર્યો છે. રાજનીતિના શિખર પુરુષ ગણાતા અટલજી યુગદ્રષ્ટા અને ઓજસ્વી વક્તા હતા. 

અટલ બિહારી વાજપેયીનો જન્મ 25 ડિસેમ્બર 1924ના રોજ ગ્વાલિયરમાં થયો હતો. વિદ્યાર્થીકાળથી જ તેમને રાજકીય પ્રવૃત્તિઓમાં ઊંડો રસ હતો. તેમણે બ્રિટિશ શાસન સામે 1942ના ભારત છોડો આંદોલનમાં ભાગ લીધો હતો અને જેલમાં પણ ગયા હતા. ગ્વાલિયરથી કૉલેજ અને સ્કૂલિંગ પૂરું કર્યું. તેમણે ગ્વાલિયરની વિક્ટોરિયા કોલેજમાંથી સ્નાતક થયા. અટલજીએ કાનપુરની ડીએવી કોલેજમાંથી પોલિટિકલ સાયન્સમાં માસ્ટર્સ ડિગ્રી લીધી. રાજકારણમાં આવતા પહેલા અટલજીએ થોડા સમય માટે પત્રકારત્વ પણ કર્યું હતું. આ દરમિયાન તેઓ રાષ્ટ્રધર્મ, પંચજન્ય, સ્વદેશ અને વીર-અર્જુન સામયિકોના સંપાદક હતા. વાજપેયીએ તેમના વિદ્યાર્થી જીવનમાં રાષ્ટ્રીય સ્વયં સેવક સંઘ સાથે જોડાણ કર્યું અને તેઓ આજીવન સ્વયંસેવક રહ્યા.

શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જી અને પંડિત દીનદયાલ ઉપાધ્યાય પાસેથી રાજકારણનો અભ્યાસ કરનાર અટલ બિહારી વાજપેયી ભારતીય જનસંઘના સક્રિય સભ્ય હતા. તેઓ 1951માં જનસંઘના સ્થાપક સભ્યોમાંના એક હતા. તેમણે 1968 થી 1973 સુધી તેના પ્રમુખ તરીકે પણ કાર્યભાર સંભાળ્યો હતો. અટલજી 1955 થી 1977 સુધી જનસંઘ સંસદીય દળના નેતા હતા. તેઓ પહેલીવાર 1957માં જનસંઘની ટિકિટ પર બલરામપુરથી લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા. અત્યાર સુધી લોકો વાજપેયીજીની બોલવાની કળાથી પરિચિત હતા. તેમના ભાષણનો એવો જાદુ હતો કે તત્કાલીન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુએ વાજપેયીને પહેલીવાર સંસદમાં બોલતા સાંભળ્યા અને કહ્યું કે આ છોકરાની જીભ પર સરસ્વતી બેઠી છે.

ભારતીય રાજકારણને નવો વળાંક અને વિકલ્પ આપનાર અટલ બિહારી વાજપેયીનો સંસદીય અનુભવ ઘણો લાંબો છે. તેઓ 1957માં પહેલીવાર લોકસભાના સભ્ય બન્યા અને 2009 સુધી સંસદના સભ્ય રહ્યા. આ દરમિયાન તેઓ 10 વખત લોકસભાના સભ્ય અને બે વખત રાજ્યસભાના સભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા. પ્રથમ વખત તેઓ 1957માં બલરામપુરથી લોકસભાના સભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા. દેશની આ બીજી લોકસભા ચૂંટણી હતી. આ સિવાય તેઓ ચોથી, પાંચમી, છઠ્ઠી, સાતમી લોકસભા ચૂંટણીમાં ચૂંટાઈને સંસદમાં પહોંચ્યા હતા. જે બાદ તેઓ 10મી, 11મી, 12મી, 13મી અને 14મી લોકસભા ચૂંટણી જીતીને સંસદમાં પહોંચ્યા હતા. છેલ્લી વખત અટલ બિહારી વાજપેયી 2004માં યોજાયેલી 14મી લોકસભા ચૂંટણીમાં લખનૌ સંસદીય બેઠક પરથી જીત્યા હતા. આ સિવાય તેઓ 1962 અને 1986માં બે વખત રાજ્યસભાના સભ્ય પણ રહ્યા હતા.

અટલ બિહારી વાજપેયી ભારતીય રાજકારણના એકમાત્ર એવા નેતા છે, જેમને ચાર અલગ-અલગ રાજ્યોમાંથી ચૂંટણી જીતીને લોકસભામાં પહોંચવાનું ગૌરવ પ્રાપ્ત થયું છે. અટલ બિહારી વાજપેયીએ લોકસભામાં ઉત્તર પ્રદેશ, ગુજરાત, મધ્ય પ્રદેશ અને દિલ્હીનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. તેઓ મધ્યપ્રદેશની બલરામપુર બેઠક પરથી બે વાર (1957, 1967) ચૂંટણી જીત્યા હતા. મધ્યપ્રદેશના ગ્વાલિયરથી અટલજી એકવાર (1971) ચૂંટણી જીત્યા હતા. 1977 અને 1980માં તેઓ નવી દિલ્હી બેઠક પરથી સતત બે વખત ચૂંટણી જીતીને લોકસભામાં પહોંચ્યા હતા. અટલજી લખનૌથી સતત પાંચ વખત (1991, 1996, 1998, 1999 અને 2004) ચૂંટણી જીતવામાં સફળ રહ્યા. 1996માં અટલજી ગુજરાતના લખનૌ ઉપરાંત ગાંધીનગરથી પણ જીત્યા હતા.

1957માં તેમણે બલરામપુર સિવાય મથુરા અને લખનૌ સીટ પરથી પણ ચૂંટણી લડી હતી. જોકે, તેમને બલરામપુરમાં જ વિજય મળ્યો હતો. અટલજીએ 1962માં યોજાયેલી ત્રીજી લોકસભા ચૂંટણીમાં લખનૌ અને બલરામપુર બંને સંસદીય ક્ષેત્રો પરથી ચૂંટણી લડી હતી, પરંતુ તેઓ એકપણ બેઠક જીતવામાં સફળ થયા ન હતા. તેઓ 1984ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં ગ્વાલિયર બેઠક પરથી ચૂંટણી જીતવામાં સફળ થયા ન હતા. 1989માં તેમણે ચૂંટણી લડી ન હતી. 1991ની લોકસભા ચૂંટણીમાં, અટલ બિહારી વાજપેયી મધ્ય પ્રદેશમાં વિદિશા અને ઉત્તર પ્રદેશમાં લખનૌ એમ બંને બેઠકો જીતવામાં સફળ રહ્યા. જો કે, પાછળથી તેમણે લખનૌને તેમના મતવિસ્તાર તરીકે જાળવી રાખ્યું. 1996માં 11મી લોકસભાની ચૂંટણીમાં અટલજીએ ગુજરાતમાં ગાંધીનગર અને યુપીમાં લખનૌ બંને બેઠકો જીતી હતી. જો કે, લખનૌ સંસદીય ક્ષેત્ર માટે તેમનો પ્રેમ અકબંધ રહ્યો.

અટલ બિહારી વાજપેયીને મોરારજી દેસાઈની આગેવાની હેઠળની જનતા પાર્ટીની સરકારમાં 1977 થી 1979 સુધી વિદેશ મંત્રી તરીકેની તક મળી. આ પોસ્ટ પર રહીને તેમણે સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતની વાત મક્કમતાથી રાખી હતી. કુશળ અને સ્પષ્ટવક્તાનાં રૂપમાં વાજપેયીનો જાદુ યુનાઈટેડ નેશન્સમાં પણ ચાલ્યો હતો. વિદેશ મંત્રી તરીકે, અટલ બિહારી વાજપેયી પ્રથમ વ્યક્તિ હતા જેમણે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાને હિન્દીમાં સંબોધિત કરી અને સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતનું ગૌરવ વધાર્યું.

અટલ બિહારી વાજપેયીમાં સંગઠનની શક્તિ પણ સંહિતાથી ભરેલી હતી. ધીરજ અને સંયમ સાથે સખત મહેનત કરવામાં તેમને પૂરો વિશ્વાસ હતો. 1980માં જનતા પાર્ટીના તૂટ્યા પછી, અટલ બિહારી વાજપેયીએ લાલકૃષ્ણ અડવાણી અને કેટલાક સહયોગીઓ સાથે મળીને ભારતીય જનતા પાર્ટીની રચના કરી. તેઓ ભાજપના પ્રથમ રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ બન્યા. અટલજી 1980 થી 1986 સુધી પાર્ટીના અધ્યક્ષ હતા. અટલજીના નેતૃત્વમાં ભાજપે ધીમે ધીમે પોતાનું સંગઠન મજબૂત કરવાનું શરૂ કર્યું. 

1996નો સમય અટલ બિહારી વાજપેયી અને ભારત બંને માટે ઈતિહાસમાં નોંધાયેલો હતો જ્યારે ભાજપ લોકસભા ચૂંટણીમાં 161 બેઠકો જીતીને પ્રથમ વખત સૌથી મોટી પાર્ટી બની હતી. અટલજી પહેલીવાર દેશના વડાપ્રધાન બન્યા. એ અલગ વાત છે કે આ સરકારને માત્ર 13 દિવસ જ સત્તામાં રહેવાનો મોકો મળ્યો. જોકે અટલજીએ દેશના લોકોના દિલમાં સ્થાન જમાવ્યું હતું. 1998માં દેશની જનતાએ ફરી એકવાર અટલ બિહારી વાજપેયીમાં વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો અને ભાજપ 182 બેઠકો જીતીને સૌથી મોટી પાર્ટી બની. અટલજી બીજી વખત દેશના વડાપ્રધાન બન્યા. તેમના નેતૃત્વ હેઠળ, ભાજપની આગેવાની હેઠળના રાષ્ટ્રીય લોકતાંત્રિક ગઠબંધન (NDA) એ કેન્દ્રમાં સરકાર બનાવી. આ સરકાર 13 મહિના સુધી ચાલી હતી.1999માં 13મી લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ 182 બેઠકો જીતીને સતત ત્રીજી વખત સૌથી મોટી પાર્ટી બની હતી. અટલ બિહારી વાજપેયીના નેતૃત્વમાં ફરી એકવાર એનડીએ સરકાર રચાઈ. આ ચૂંટણી પછી જ અટલ બિહારી વાજપેયીને વડાપ્રધાન તરીકે 5 વર્ષનો કાર્યકાળ પૂરો કરવાનો મોકો મળ્યો. વાજપેયી 1999 થી 13 મે 2004 સુધી દેશના વડાપ્રધાન હતા. અટલજી એકમાત્ર એવા વ્યક્તિ હતા જેમના નેતૃત્વમાં કેન્દ્રમાં બિન-કોંગ્રેસી સરકારે પ્રથમ વખત 5 વર્ષનો સંપૂર્ણ કાર્યકાળ પૂર્ણ કર્યો.

અટલ બિહારી વાજપેયી જન નેતાની સાથે એક દમદાર વક્તા પણ હતા. સામાન્ય માણસથી લઈને મોટા મોટા નેતા ગલીથી લઈને સંસદ સુધી તેમની વાત અને તેમના વિચારો સાંભળવા માટે ઉત્સુક હતા. દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ પણ અટલજીની વાણી કળાના અનુયાયી હતા. અટલજીના ભાષણથી પ્રભાવિત થઈને નેહરુજીએ પહેલા જ કહી દીધું હતું કે આ વ્યક્તિ એક દિવસ દેશના વડાપ્રધાન બનશે. પંડિત નેહરુની ભવિષ્યવાણી સાચી સાબિત થઈ. પરંતુ આ સફર એટલી સરળ ન હતી. અટલ બિહારી વાજપેયીએ ભાજપને સત્તામાં લાવવા માટે સખત મહેનત કરી હતી. જનતામાં પાર્ટીની સ્વીકાર્યતા વધારવામાં તેમનું વિશેષ યોગદાન છે.

જ્યારે અટલજી વડાપ્રધાન હતા ત્યારે દેશ સામે અનેક મોટા પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, પરંતુ દરેક વખતે અટલજી દેશને મુશ્કેલીઓમાંથી બહાર કાઢવામાં સફળ થયા. વાજપેયીજીએ હંમેશા મજબૂત ભારતનું સપનું જોયું હતું. તેઓ ઈચ્છતા હતા કે કોઈ પણ દુશ્મન દેશ ભારત શાંતિપ્રિય હોવાનો અયોગ્ય લાભ ન ​​ઉઠાવે, તેથી તેમણે વડાપ્રધાન તરીકે દેશના સ્વરક્ષણ માટે એક મોટો અને સાહસિક નિર્ણય લીધો. જેમ કે, 18 મે, 1974 ના રોજ, રાજસ્થાનના પોખરણમાં તેના પ્રથમ ભૂગર્ભ પરમાણુ પરીક્ષણ સાથે, ભારત પરમાણુ શક્તિથી સમૃદ્ધ દેશોની હરોળમાં જોડાયું. પરંતુ જ્યારે અટલ બિહારી વાજપેયી બીજી વખત વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે તેમણે પોખરણ બે ટેસ્ટની પરવાનગી આપીને ભારત પ્રત્યેની દરેક શંકાસ્પદ નજરને નમાવી દીધી. અટલજીના નેતૃત્વમાં 11 અને 13 મે 1998ના રોજ બે ભૂગર્ભ બ્લાસ્ટ થયા હતા. આ વિશ્વના મંચ પર એક નવા અને મજબૂત ભારતનો ઉદય હતો અને તેના નેતા બધાના પ્રિય અટલજી હતા.

પોખરણમાં પરમાણુ પરિક્ષણ બાદ અમેરિકા સહિત અનેક દેશોએ ભારત પર દબાણ લાવવા માટે આર્થિક પ્રતિબંધો લગાવ્યા હતા. આમ છતાં અટલજી પરમાણુ ઉર્જાથી સમૃદ્ધ દેશોની નારાજગીથી સહેજ પણ વિચલિત ન થયા. તેમણે અગ્નિ શ્રેણીની મિસાઈલનું પરીક્ષણ કરીને દેશની સુરક્ષા માટે વધુ એક મજબૂત પગલું ભર્યું છે. તેમણે સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે તેઓ આંતરરાષ્ટ્રીય દબાણને કારણે નીતિઓ બનાવતા નથી. તેમણે કહ્યું કે ખતરો આવે તે પહેલા તેની તૈયારી કરી લેવી જોઈએ. વડાપ્રધાન તરીકે તેમણે દેશને આગળ લઈ જવામાં અભૂતપૂર્વ ભૂમિકા ભજવી હતી.

અટલ બિહારી વાજપેયી ઘણીવાર કહેતા હતા કે મિત્રો બદલી શકાય છે, પરંતુ પડોશી બદલી શકાતા નથી. તેઓ હંમેશા ભારતના પડોશી દેશો સાથે સારા સંબંધોની હિમાયત કરતા હતા. આમ છતાં દેશની સુરક્ષા અને અખંડિતતાની કિંમત પર આવું કરવાનું તેમને પસંદ નહોતું. આ વિચારીને તેણે પાકિસ્તાન સાથે મિત્રતાનો હાથ લંબાવ્યો. વાજપેયીએ 20 ફેબ્રુઆરી 1999ના રોજ દિલ્હી અને લાહોર વચ્ચે પ્રથમ સીધી બસ સેવા શરૂ કરી હતી અને પોતે અટારીથી વાઘા સુધી પાકિસ્તાન સરહદે બસમાં મુસાફરી કરી હતી. પરંતુ હંમેશની જેમ પાકિસ્તાનને ભારતના ભાઈચારાનો આ સંદેશ પસંદ ન આવ્યો. અહીં અટલ બિહારી વાજપેયી મિત્રતા વિશે લખી રહ્યા હતા અને બીજી તરફ પાકિસ્તાને કારગિલ યુદ્ધની તૈયારીઓ પૂર્ણ કરી લીધી હતી. અંકુશ રેખા પાસે કારગિલ સેક્ટરમાં પાકિસ્તાની સેનાએ આતંકવાદીઓનો માસ્ક પહેરીને અનેક ભારતીય શિખરો પર કબજો જમાવ્યો હતો. પરંતુ ભારતને આ વાતની જાણ થતાં જ આપણા બહાદુર જવાનોની બહાદુરી અને સાહસે ફરી એકવાર પાકિસ્તાનને જડબાતોડ જવાબ આપ્યો અને કારગીલમાં વિજયનો ધ્વજ લહેરાવ્યો.

કારગીલમાં વિજય સાથે, સમગ્ર વિશ્વએ ફરી એકવાર અટલ બિહારી વાજપેયીના નેતૃત્વનો સ્વીકાર કર્યો. જે સંયમ અને મક્કમતાથી અટલજીએ વડાપ્રધાન તરીકે કારગિલ સંકટનો સામનો કર્યો, તેને કારણે તેમની ગણના વિશ્વના ટોચના રાજકારણીઓમાં થવા લાગી. દેશના નાગરિકોની સલામતી માટે તેમણે કંદહાર અપહરણ કેસને પણ જવાબદારીપૂર્વક કેટલાક કડવા ચુસ્કીઓ સાથે સંભાળ્યો હતો. આ પછી પણ વાજપેયીજીએ પોતાના નેતૃત્વ કૌશલ્યથી માત્ર વિદેશ નીતિમાં જ નહીં પરંતુ સ્થાનિક નીતિઓમાં પણ ઘણા સુધારા કર્યા.

વડાપ્રધાન તરીકે અટલજીએ સો વર્ષ કરતાં પણ વધુ જૂના કાવેરી જળ વિવાદને ઉકેલવા માટે અભૂતપૂર્વ પ્રયાસ કર્યા હતા. મૂળભૂત માળખાકીય સુવિધાઓ માટે ટાસ્ક ફોર્સની રચના. સોફ્ટવેર ડેવલપમેન્ટ માટે ઇન્ફોર્મેશન અને ટેક્નોલોજી સંબંધિત ટાસ્ક ફોર્સની રચના કરવામાં આવી હતી. સેન્ટ્રલ ઇલેક્ટ્રિસિટી કંટ્રોલ કમિશન જેવી મહત્વની સંસ્થાઓની રચના કરવામાં આવી. સુવર્ણ ચતુર્ભુજ યોજના શરૂ કરી, રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગોના વિસ્તરણ અને દેશને કનેક્ટિવિટીની નવી ભેટ. વિકસિત એરપોર્ટ. નવી ટેલિકોમ પોલિસી જેવા પગલાં લો. કોંકણ રેલ્વેની શરૂઆત જેવા પગલાઓ સાથે અટલજીએ પાયાના માળખાને મજબૂત કરવા માટે ઘણા પગલાં લીધા. તેમણે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સમિતિ, આર્થિક સલાહકાર સમિતિ, વેપાર અને ઉદ્યોગ સમિતિની પણ રચના કરી.

 

આ તમામ કાર્યોને કારણે વાજપેયીજી ભારતીય રાજનીતિની સૌથી લોકપ્રિય હસ્તીઓમાંથી એક બની ગયા. જ્યારે તેઓ વિપક્ષમાં રહ્યા ત્યારે દેશને એક જવાબદાર વિપક્ષનો અહેસાસ થયો અને જ્યારે દેશની કમાન તેમના હાથમાં આવી ત્યારે ભારતના મોટાભાગના લોકોને લાગ્યું કે તેઓ વાજપેયીજીના જવાબદાર હાથમાં સંપૂર્ણ રીતે સુરક્ષિત છે. વાજપેયીએ 2009 માં સ્વાસ્થ્યના કારણોસર સક્રિય રાજકારણમાંથી નિવૃત્તિ લીધી હતી. ઘણા રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય પુરસ્કારોથી સન્માનિત, અટલજીને 27 માર્ચ 2015 ના રોજ દેશના સર્વોચ્ચ સન્માન ભારત રત્નથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. અટલ બિહારી વાજપેયીનું નિધન 16 ઓગસ્ટ 2018ના રોજ થયું હતું.

વાજપેયીજીનું વ્યક્તિત્વ એવું હતું કે તેઓ સમાજના તમામ વર્ગોમાં લોકપ્રિય રહ્યા. અટલજી ખુલ્લા દિલના વ્યક્તિ હતા. તેઓ તેમના વિરોધ પક્ષોના નેતાઓની સારી બાબતોની પ્રશંસા કરવામાં નિષ્ફળ ગયા નથી. અટલજીના ભાષણની ખૂબ ચર્ચા થાય છે, પરંતુ તેમનું મૌન તેમના ભાષણ જેટલું જ જોરદાર હતું.

આ વિશેષતાઓને કારણે, તેમને જીવનભર તમામ પક્ષો અને સમુદાય તરફથી ખૂબ માન મળ્યું. વિરોધી પક્ષોના નેતાઓના મનમાં પણ અટલજી માટે ઘણું સન્માન હતું. માર્ચ 2008માં તત્કાલિન વડાપ્રધાન અને કોંગ્રેસના નેતા મનમોહન સિંહે સંસદના ઉપલા ગૃહ રાજ્યસભામાં અટલજીને ભારતીય રાજકારણના ભીષ્મ પિતામહ કહ્યા હતા. ભારતીય રાજનીતિમાં સત્તામાં કે વિપક્ષમાં રહીને જનભક્તિનું કેન્દ્ર બની રહેવું એ ખૂબ જ પડકારજનક કાર્ય છે. પરંતુ ભારતીય રાજનીતિના દિગ્ગજ અટલ બિહારી વાજપેયીએ આ કાર્ય ખૂબ જ સારી રીતે પાર પાડ્યું હતું.

આ પણ વાંચો--લોક ડાઉન જેવા કડક પ્રતિબંધો શું ફરી ભારતમાં આવી શકે? વાંચો આ અહેવાલમાં