Sanatan Dharm-જન્મ-મરણ અને શ્રાદ્ધ-તર્પણ

Sanatan Dharm-ઘણી વાર વિશ્વના ધર્મો અને ધર્મગુરુઓ કહે છે, “પ્રશ્ન ન કરો, વિચારશો નહીં, અમે જે કહ્યું છે તે અંતિમ સત્ય છે”.

તેથી, ભારત સિવાય અસ્તિત્વને લગતા ખૂબ જ મૂળભૂત પ્રશ્નો પર બહુ ઓછું પ્રતિબિંબ જોવા મળ્યું છે. વિવિધ પ્રકારના દેહમાં જન્મ લેવાના કારણો અને પુનર્જન્મ જેવા વિષયો પર જો ત્યાં થોડું સાહિત્ય હોય તો પણ તે એટલો વિકસિત થયો હોય એવું લાગતું નથી!

ભારતમાં Sanatan Dharm માં આપણા કર્મના આધારે ચોક્કસ જાતિમાં જન્મ લેવાનો સિદ્ધાંત સૌથી તાર્કિક ગણી શકાય. મને લાગે છે કે આ સિદ્ધાંતનું મૂળ આપણા સાંખ્ય દર્શનમાં છે.

કર્મના આધારે બ્રહ્માંડના ત્રિવિધ સ્વરૂપમાં ચેતન તત્વ વિવિધ દેહોમાં પ્રગટ થઈ રહ્યું છે. આ બધા શરીરની પોતાની આયુષ્ય અને વિશેષતાઓ હોય છે, અને તેના દ્વારા દરેક મૂર્તિમંત આત્મા કામ કરે છે અને આનંદનો અનુભવ કરે છે. ઉંમર પૂરી થવા પર તેણે પોતાનું શરીર બદલવું પડશે. આને આપણે મૃત્યુ કહીએ છીએ. પરંતુ જે ચેતન તત્વ મૃત્યુ પછી શરીર છોડી દે છે તેનું શું થાય છે? ભારતે માત્ર તેના વિશે વિચાર્યું નથી, પણ તેને પ્રાયોગિક ધોરણે સમજ્યું છે; અથવા તેના બદલે, તેને સમજવા માટે ખૂબ જ સારો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે!

જીવંત શરીર નુકસાન પહોંચાડ્યા વિના કેવી રીતે આવે છે અને જાય છે?

Sanatan Dharm માં દર્શનશસ્ત્રો ખાસ મહત્વના છે. સાંખ્યમાં છ પ્રકારના દેહોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. આયુર્વેદમાં, ખાસ કરીને ચરક સંહિતાના શરીરના ભાગમાં, સસ્તન પ્રાણી (માણસ પણ એક પ્રાણી છે) ના શારીરિક જન્મ પર કાવ્યાત્મક ભાષામાં ખૂબ જ સુંદર રજૂઆત છે: નર-માદા (પિતા-માતા) નું શરીર. આ ત્રીજું જીવંત શરીર નુકસાન પહોંચાડ્યા વિના કેવી રીતે આવે છે અને જાય છે?

દરેક યોનિમાર્ગમાં ગર્ભાવસ્થાનો સમયગાળો આટલો અલગ-અલગ કેમ છે, કેટલીક જગ્યાએ તે દસ ચંદ્ર મહિના છે, કેટલીક જગ્યાએ તે છ મહિના છે, અને કેટલીક જગ્યાએ તે ચાર મહિના છે? શું છે મામલો? આવા પ્રશ્નો અંગે અમે ઊંડો વિચાર કર્યો છે. આ વિષય લેબોરેટરીની અંદરની વાત ઓછી છે, તેનો ઉકેલ ચાર દીવાલની બહાર, વિચારના સ્તરે જ શક્ય છે. ચેતનાનું અસ્તિત્વ શરીરના વિચ્છેદન દ્વારા શોધી શકાતું નથી, અને તે શોધી શકાતું નથી.

માનવ નિર્મિત ટેલિસ્કોપ ન હોત  તો આ છ ફૂટના માનવ શરીરમાં રહેતા આ પ્રાણીને અત્યાર સુધીમાં જોયા ન હોત: તેઓ એટલા શક્તિશાળી છે કે તેઓ મંગળ પર પડેલા ખડકોના ફોટા લઈ શકે છે, અને સેટેલાઇટથી, તેઓ સેંકડો પ્રવાસ કરી શકે છે. હજારો કિલોમીટર નીચે ચાલો મોટર વાહનનો નંબર પણ તપાસીએ! ટેલિસ્કોપની આ મર્યાદાની પણ ક્યારેક ચર્ચા કરવી જોઈએ! 

આ પૃષ્ઠભૂમિમાં, સત્ય સામે આવે છે કે જ્યારે આ આત્મા અથવા આ મૂર્ત આત્મા મૃત્યુ પછી 'ખસે છે', ત્યારે તે બધા સંસ્મરણો અને સંસ્કારો પોતાની સાથે બીજા શરીર તરફ લઈ જશે! જ્યાં સુધી તે બીજું શરીર ન લે ત્યાં સુધી, આપણે તે આત્માને તે જ રીતે અનુભવી શકીએ છીએ જે રીતે આપણે કોઈ સાયકલ સવારને ખૂબ દૂર વળતા પહેલા લાંબા રસ્તા પર સવારી કરતા જોઈ શકીએ છીએ. તે ખૂબ દૂર હોવાને કારણે,આપણે  તેની સાથે હાવભાવ દ્વારા વાતચીત કરી શકીએ છીએ, જો અવાજ દ્વારા નહીં. શ્રાદ્ધ અને તર્પણની સરખામણી કંઈક અંશે આવા શબ્દહીન ટેલિકમ્યુનિકેશન-સંચાર સાથે થઈ શકે છે.

વાસ્તવમાં, Sanatan Dharm મા તર્પણ એ પૂર્વજો અને મૃત આત્માઓ (મિત્રો, પ્રાણીઓ, સૈનિકો, અકસ્માત પીડિત) ને દરરોજ, પરંતુ ખાસ કરીને શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન પીવાનું પાણી અર્પણ કરવાની વિધિ ય છે.

શ્રાદ્ધના વિવિધ પ્રકારો છે, જેનો ઉલ્લેખ વૈદિક પછીના સાહિત્યમાં જોવા મળે છે. જો કે, મૂળભૂત કાર્ય ફક્ત તેમને આદર સાથે યાદ કરવા  અને તેમની મુક્તિ-મોક્ષ  માટે હૃદયપૂર્વકની લાગણીઓ વ્યક્ત કરવાનું છે.

તર્પણ અથવા શ્રાદ્ધ કરનાર વ્યક્તિના સાધનો, ખાદ્યપદાર્થો, ભાષા વગેરે એટલા મહત્વપૂર્ણ નથી જેટલા આપણે સામાન્ય લોકો વિચારીએ છીએ.  દરેકનો અનુભવ સમાન નથી. ભિન્નતા એ સર્જનની અનન્ય લાક્ષણિકતા છે, કંઈપણ બીજા કોઈની સંપૂર્ણ પ્રતિકૃતિ નથી: બધું અનન્ય છે, બધું અજોડ છે!

એટલું ચોક્કસ કહી શકાય કે બીજું ગમે તે થાય, તર્પણ કરનાર વ્યક્તિ પર તેની સારી માનસિક અસર પડે છે. સાક્ષર લોકોને ગમે છે કે નહીં તે ચર્ચાનો અને વિતંડાવાદનો વિષે છે.

કંઈ નહીં કરતાં મૃતાત્માને કંઈક અર્પણ કરવું વધુ સારું છે. શ્રાધ્ધમાં કપ નહીં તો એક ચમચી પાણીની પણ બરાબર કિંમત છે!

हुतं च दत्तं च तथैव तिष्ठति। 

આ પણ વાંછો-Budh Gochar October: 10 ઓક્ટોબરે બની રહ્યો છે લક્ષ્મી નારાયણ રાજયોગ, 5 રાશિઓ થશે માલામાલ