ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં એક જ ગીતકાર-શૈલેન્દ્ર

આજે ગીતકાર સૈલેન્ગાદ્ઈરની વાત-

તૂ ભી તો તડપા હોગા મન કો બનાકર

તુફાન યહ પ્યાર કા મન મેં સમાકર 

કોઈ છવી તો હોગી આંખો મેં તેરી 

આંસુ ભી નીકળે હોંગે પલકોં સે તેરી 

બોલ ક્યા સૂજ્હી તુને કાહે કો પ્રીત બનાઈ 

કાહે કો દુનિયા બનાઈ....

આ શબ્દો શૈલેન્દ્ર જ લખી શકે. રેલ્વે વર્કશોપમાં ચોથા વર્ગનો કર્મચારી શૈલેન્દ્ર.કવિતા એને વરેલી.નોંકરી ભલે કરે પણ એ જીવતો હતો કવિતા.એક કવિ સંમેલનમાં એની કવિતા પૃથ્વીરાજ કપુર અને રાજક્પુરે સાંભળી.એને મળ્યા.ફિલ્મો માટે ગીત લખવા કહ્યું.શૈલેન્દ્રે ફિલ્મીગીત લખવાની સોઇઝાટકીને ના પાડી....પછી તો શૈલેન્દ્ર હિન્દી ફિલ્મોમાં ચલણી સિક્કો બની ગયા.લાંબો ઈતિહાસ છે. ફરી ક્યારેક એ વાત કરશું.

આજે તો શૈલેન્દ્રના એક ગીતની વાત જેમાં નારીના બળવાની વાત છે.

ગીત, “આજ ફિર જીને કી તમન્ના હૈ” માત્ર તેના ગીતો, તેના સંગીત કે તેના ચિત્રીકરણને કારણે જ પ્રખ્યાતનથી થયું, પરંતુ આ ગીતે સમાજમાં સ્ત્રી ચેતનાને જાગૃત કરવાની સામાજિક જવાબદારી પણ ભજવી છે અને તેથી જ આ ગીત જાણીતું છે. ભારતીય સિનેમામાં પ્રથમ નારીવાદી ગીત તરીકે.

નાયિકાનું નાદાન મન કહે છે, આજે ફરી જીવવાની ઈચ્છા છે….
કહેવાય છે કે રાણી પદ્માવતીની સુંદરતા અજોડ હતી. એકવાર અલાઉદ્દીન ખિલજીએ અરીસામાં તેની એક ઝલક જોઈ, તે પાગલ થઈ ગયો. આ દંતકથા એટલી પ્રસિદ્ધ છે કે તેનાથી પ્રેરિત થઈને તેની એક ઝલક ફિલ્મ ગાઈડના ગીતમાં રાખવામાં આવી હતી, આજ ફિર જીને કી તમન્ના હૈ અને વહીદા રહેમાન અને દેવ આનંદને એક પછી એક અરીસામાં ગોળાકાર સીડીઓ ચડતા બતાવવામાં આવ્યા હતા. ચિત્તોડગઢનો કિલ્લો હતો.

ફિલ્મ ગાઈડનું નિર્દેશન વિજય આનંદ એટલે કે ગોલ્ડી આનંદે કર્યું હતું. તેમની ફિલ્મોમાં ગીતોનું ચિત્રીકરણ અદ્ભુત હતું. તમારા ઘરની સામે કુતુબ મિનારની અંદરનો શોટ “દિલ કા ભંવર”, જોની મેરા નામનો “પલ ભર કે લિયે કોઈ હમ પ્યાર લે” અથવા ગાઈડનો “આજ ફિર જીને કી તમન્ના હૈ” હોઈ શકે છે.

આ ગીત એક સરળ ગીત અને નૃત્યની સ્થિતિ છે. એક તો એ જ ગીત અને નૃત્યની પરિસ્થિતિને તમારી રીતે ત્રીજી વાર્તામાં વણી લો. વિજય આનંદ આ ત્રીજી વાર્તામાં ગીત વણવાની કળામાં પ્રતિભાશાળી હતા. તેમની આ નિપુણતાને કારણે, એક સમયે એવું કહેવામાં આવતું હતું કે કોઈ પણ વ્યક્તિ કોઈની પાસેથી ફિલ્મનું નિર્દેશન શીખી શકે છે, પરંતુ ગીતનું ચિત્રીકરણ કેવી રીતે કરવું તે ફક્ત વિજય આનંદ જ શીખવી શકે છે.

ભારતીય સિનેમાનું પ્રથમ નારીવાદી ગીત
જો કે, ગાઈડનું ગીત, "આજ ફિર જીને કી તમન્ના હૈ" માત્ર તેના ગીતો, તેના સંગીત કે તેના ચિત્રીકરણને કારણે પ્રખ્યાત નથી થયું, પરંતુ આ ગીતે સમાજમાં સ્ત્રી ચેતનાને જાગૃત કરવાની સામાજિક જવાબદારી પણ ભજવી છે અને તેથી જ આ ગીત ભારતીય સિનેમાના પ્રથમ નારીવાદી ગીત તરીકે ઓળખાય છે. સામાજિક ધોરણો તોડતા રોઝીનું બળવાખોર પાત્ર આ ગીત સાથે ભારતીય સિનેમા અને ભારતીય સમાજમાં કાયમ માટે અમર થઈ ગયું. એ બીજી વાત છે કે આ પાત્રને લઈને લોકોમાં વિવિધ ગેરમાન્યતાઓ ઊભી થવા લાગી. રોઝીના પાત્રે તે સમયના સમાજના ઠેકેદારોમાં હલચલ મચાવી દીધી હતી. વિવાદ સર્જાયો હતો. ફિલ્મનો બહિષ્કાર કરવાની અફવાઓ ફેલાઈ હતી. જેના કારણે ફિલ્મની રીલીઝ ઘણા મહિનાઓ સુધી ટાળી દેવામાં આવી હતી.

ફિલ્મ ગાઈડના નિર્માણ અને તેમાં નાયિકાની પસંદગીને લઈને ઘણી વાર્તાઓ છે. એક મહત્વની વાર્તા તેના દિગ્દર્શકની છે. શરૂઆતમાં દેવ આનંદ ઇચ્છતા હતા કે ચેતન આનંદ ગાઇડનું નિર્દેશન કરે. ફિલ્મના વિષય માટે જરૂરી સંવેદનશીલતા ચેતન આનંદની શૈલીમાં વિપુલ પ્રમાણમાં હતી. પરંતુ મામલો ફિલ્મની હિરોઈન પર અટકી ગયો. ચેતન આનંદ ઇચ્છતા હતા કે પ્રિયા રાજવંશ રોઝીની ભૂમિકા ભજવે જ્યારે દેવ આનંદ રાજુ ગાઇડની રોઝીમાં એક સુંદર ડાન્સરની શોધમાં હતા. પ્રિયા રાજવંશને નૃત્યની કળામાં મુશ્કેલી હતી. રોઝીમાં દેવ આનંદ માત્ર વહીદાજીને જ જોતા હતા.બીજા કારણો પણ હોઈ શકે પણ ચેતન આનંદ સાથે હીરોઈનનો મુદ્દો ઉકેલાઈ શક્યો નહીં. આખરે ચેતન આનંદ ગાઈડ પ્રોજેક્ટમાંથી બહાર નીકળી ગયા. રાજ ખોસલા સાથે આ મહત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટ પર ડિરેક્શન વિશે પણ વાતચીત થઈ હતી, પરંતુ ગાઈડ વિજય આનંદના નસીબમાં લખાયેલું હતું, તેથી તે તેમના નામે જ રહી ગયું હતું.

આ રીતે, ચેતન આનંદનું નિર્દેશન વિજય આનંદ પાસે ગયું અને રોઝીનું પાત્ર, પ્રિયા રાજવંશનું હોવાથી, વહીદા રહેમાન પાસે ગયું. પરંતુ આ વાર્તાઓ માત્ર વાર્તાઓ જ રહી ગઈ અને માર્ગદર્શકે દંતકથાના ક્ષેત્રને પાર કરીને સર્વકાલીન મહાન વ્યક્તિઓની શ્રેણીમાં સ્થાન મેળવ્યું. ગાઇડને તેના ગીતો અને સંગીતને કારણે તેનું આઇકોનિક સ્ટેટસ મળ્યું છે. કહેવાય છે કે જ્યારે આ ફિલ્મ રીલિઝ થઈ ત્યારે તે બોક્સ ઓફિસ પર ખાસ કમાલ કરી શકી ન હતી. પરંતુ જેમ જેમ ફિલ્મના ગીતો લોકોમાં લોકપ્રિય થતા ગયા તેમ તેમ લોકોમાં ફિલ્મ જોવાની ઉત્સુકતા પણ વધી.

ગાઈડ ફિલ્મ સુપર હિટ બની હતી.

બીજી એક વાત, ગાઈડ માત્ર ચેતન આનંદ અને પ્રિયા રાજવંશના હાથમાંથી સરકી ન હતી. આ ફિલ્મના ગીતકાર પણ બદલાયા છે. ગાઈડના ગીતો શરૂઆતમાં હસરત જયપુરી સાહેબે લખવાના હતા.પરંતુ દેવ આનંદ સાહેબ તેમના લખેલા ગીતો ગમી રહ્યા ન હતા, તેથી હસરત જયપુરી સાહેબને ગાઈડના ગીતકાર તરીકે મંજૂર નહોતા અને કવિ શૈલેન્દ્ર ગાઈડ સાથે જોડાયેલા હતા.

વાત શૈલેન્દ્ર પર અટકી. મજરૂહ સુલતાનપુરીએ એકવાર શૈલેન્દ્ર સાબ માટે કહ્યું હતું, “અમે કવિ છીએ, ફિલ્મી ગીતો લખીએ છીએ. ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં એક જ ગીતકાર છે, તે છે શૈલેન્દ્ર. "

હવે, તે સમયે શૈલેન્દ્ર સાહેબ બધું દાવ પર લઈને તેમના જીવનની પ્રથમ અને સૌથી મોટી ફિલ્મ તીસરી કસમ બનાવી રહ્યા હતા. ત્રીજા શપથના કડવા અનુભવો તેને તોડી રહ્યા હતા. તે સમયે, તે તેમના મનની અંદર તમામ પીડા છુપાવી રહ્યો હતો. તે સમયે તેમની પોતાની મનની સ્થિતિ અને તેમની પોતાની સાહિત્યિક શબ્દભંડોળ અને અભિવ્યક્તિએ આખરે ગાઈડના ગીતોને ઓપ આપ્યો જેના માટે ફિલ્મ જાણીતી છે. ગાઈડ હજુ પણ તેના સદાબહાર ગીતો માટે જાણીતું છે અને આપણે ખચકાટ વિના કહી શકીએ કે ગાઈડના કલ્ટ સ્ટેટસ પાછળ તેના ઉત્તમ ગીતો છે. શૈલેન્દ્ર સાહેબ માટે ગાઈડ તેમના જીવનની છેલ્લી ફિલ્મોમાંથી એક હતી.

આજે  મન ફિલ્મ ગાઈડ પરઅટકી ગયું છે અને આનું કારણ છે. કારણ છે તેની સાથે જોડાયેલા ત્રણ કલાકાર. બે કલાકારો છે જેમની જન્મશતાબ્દી આપણે આ વર્ષે ઉજવી રહ્યા છીએ અને એક કલાકાર છે વહીદા રહેમાન જેમને આ વર્ષનો દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યો છે. આ ત્રણેયની કારકિર્દીમાં ગાઈડ એક સીમાચિહ્નરૂપ છે.

શૈલેન્દ્ર સાહેબ અને દેવ સાહેબને તેમની જન્મશતાબ્દીમાં પ્રવેશ કરશે, હૃદયપૂર્વક વંદન.

આ વર્ષના દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડથી સન્માનિત વહીદા રહેમાનજીને સલામ.

આ પણ વાંચો : Bollywood: અશોક કુમાર…બોલીવુડના પ્રથમ સુપરસ્ટાર