Missionary schools-આ ફેરફાર શા માટે થયો?

Missionary schools પહેલેથી જ ખૂબ ચર્ચાસ્પદ રહી છે. ગરીબ અને પછાત વિસ્તારોમાં બાળકોને શિક્ષણ આપવાની પ્રવૃત્તિની આડશમાં ધર્માંતરણની પ્રવૃત્તિ ચાલ્યા જ કરે છે. એમાંય શાળા તો બાળકના મનમાં ધર્મનાં બીજ રોપવાનું સહેલું સાધન. કૂમળો છોડ વાળે એમ વળે. માબાપની ગરીબી,પછાતપણું દરેક બાળકને ખૂંચે જ એટલે શાળા શરૂ થાય અને Prayer Assemblyથી જ ધર્મનાં બીજ રોપાય.

અત્યાર સુધીની કોઈ સરકારે લઘુમતીઓની શાળાઓની ધર્માન્તરણની સામૂહિક હિપ્નોટિઝમની પ્રવૃત્તિઓ પ્રતે ઉદાસીન હતી,એમના માટે તો માત્ર વૉટબેંક જ હતી અને એમાં ભણનાર નવી પેઢી પણ એમની મતબેન્ક બનવાની છે એ ખાત્રીથી લાલિયાવાડી ચાલવા દેતી હતી. 

દિન પલટયો પલટી ઘડી 

કેથોલિક ખ્રિસ્તીઓની સર્વોચ્ચ સંસ્થા કેથોલિક બિશપ્સ કોન્ફરન્સની નવી માર્ગદર્શિકાને લઈને મોટી ચર્ચા શરૂ થઈ છે.

શાળાની પ્રાર્થનાના સ્થાને ભારતીય બંધારણની પ્રસ્તાવનાનું પઠન

સંઘ પરિવારના સંગઠનો ખુશ છે કે તેમના અભિયાનને પ્રથમ સફળતા મળી છે.આરોપ છે કે Missionary schools ભારતીય ધર્મ અને સંસ્કૃતિને નષ્ટ કરવાનું કામ કરે છે. બિશપ્સ કોન્ફરન્સે કેથોલિક Missionary schoolsને શાળાની પ્રાર્થનાના સ્થાને ભારતીય બંધારણની પ્રસ્તાવનાનું પઠન કરવા અને શાળાના પ્રવેશદ્વાર પર મુખ્ય રૂપે પ્રસ્તાવના દર્શાવવા જણાવ્યું છે. આમાં એક સૂચના પણ છે કે એક પ્રાર્થના હોલ બનાવવો જોઈએ, જે આંતર-ધાર્મિક હશે. બિશપ્સ કોન્ફરન્સ કહે છે કે તેના મોટાભાગના વિદ્યાર્થીઓ વિવિધ ધર્મોમાંથી આવે છે અને શાળામાં તેમને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે તે મહત્વનું  છે.

આધુનિક અને પ્રગતિશીલ

કેથોલિક મિશનરીઓના નિર્ણયને એ અર્થમાં આવકારવા જોઈએ કે તેઓએ તેમના પરના હુમલાનો વિરોધ કરવા માટે આધુનિક અને પ્રગતિશીલ માર્ગ પસંદ કર્યો છે. કોઈપણ કટ્ટરવાદી અને સંકુચિત શીલમાં પ્રવેશવાનો પ્રયાસ કર્યો નથી.

એવો પણ અવાજ ઉઠાવવામાં આવી રહ્યો છે કે બંધારણની કલમ 30 હેઠળ લઘુમતીઓને પોતાની શાળાઓ ચલાવવાનો અધિકાર છે. તેથી, આરએસએસના દબાણમાં આ અધિકારને છોડવા માટે પગલાં લેવા જોઈએ નહીં. પરંતુ તે વિભાગો એમ પણ કહે છે કે બંધારણની પ્રસ્તાવનાના પઠન અંગેનો નિર્ણય ઉત્તમ છે અને તે હિંદુ શાળાઓમાં પણ થવો જોઈએ.

અકબરની પરંપરા

સર્વધર્મ પ્રાર્થનાનું આયોજન કરવાનો નિર્ણય પણ નોંધવા જેવો છે. અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે ભારતીય રાષ્ટ્રીય ચળવળ દરમિયાન તેની પરંપરા પણ વિકસિત અને મજબૂત બની હતી. જો કે, તેના મૂળ ફતેહપુર સીકરીમાં સમ્રાટ અકબર દ્વારા આયોજિત આંતર-ધાર્મિક સંવાદોમાં જોવા મળે છે, જેમાં તમામ ધર્મોના ગુરુઓને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું.

નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા અર્થશાસ્ત્રી અમર્ત્ય સેન કહે છે કે એક સમયે જ્યારે પશ્ચિમી વિશ્વ ધર્મયુદ્ધમાં વ્યસ્ત હતું, અકબર ધર્મો વચ્ચે સંવાદની સુવિધા આપવામાં વ્યસ્ત હતા.

સ્વતંત્રતા ચળવળ દરમિયાન, મહાત્મા ગાંધીએ તેમની પ્રાર્થના સભાઓને સર્વધર્મ પ્રાર્થનાનું સ્વરૂપ આપ્યું હતું. એકવાર કોઈએ કુરાનના પઠન સામે વાંધો ઉઠાવ્યો, તો તેણે પ્રાર્થના ત્યાં સુધી મુલતવી રાખી જ્યાં સુધી તે વ્યક્તિ પોતે સંમતિ ન આપે.

કેથોલિક સંગઠને આ નિર્ણય ઊંડા દબાણ હેઠળ લીધો

બિશપ્સ કોન્ફરન્સના આ નિર્ણયનો સમય નોંધનીય છે. કોન્ફરન્સે પોતે કહ્યું છે કે વર્તમાન ધાર્મિક-સાંસ્કૃતિક-રાજકીય સંજોગોને કારણે Missionary schools એ પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે. સ્વાભાવિક છે કે કેથોલિક સંગઠને આ નિર્ણય ઊંડા દબાણ હેઠળ લીધો છે. ચોક્કસપણે આ દબાણ પહેલાથી હતું અને નવા શાસનમાં વધ્યું છે.

શાળાઓને અલ્ટીમેટમ

તાજેતરમાં, ઉત્તર-પૂર્વમાં એક સાંપ્રદાયિક સંગઠને Missionary schoolsને અલ્ટીમેટમ આપ્યું હતું કે 15 દિવસની અંદર શાળાઓએ ધાર્મિક પ્રતીકોનો ઉપયોગ કરવાનું બંધ કરવું જોઈએ. તેણે શાળાઓને ઈસુની મૂર્તિઓ હટાવવા કહ્યું. શું એ પ્રશ્ન નથી ઊભો થતો કે ભારત જેવા બિનસાંપ્રદાયિક અને લોકશાહી દેશમાં આવા દબાણો કેટલા વાજબી છે? રસપ્રદ વાત એ છે કે, મિશનરી શાળાઓમાંથી ધાર્મિક પ્રતીકો હટાવવાની માગણી કરનારાઓ બંધારણનો આહ્વાન કરે છે અને આ પ્રતીકોને બંધારણ વિરોધી ગણાવે છે. પરંતુ તેઓ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા અને લઘુમતીઓને પોતાની શાળાઓ ચલાવવાના અધિકારને ભૂલી જાય છે.

મિશનરી શાળાઓ પહેલાં

મિશનરી શાળાઓએ દેશમાં પશ્ચિમી શિક્ષણ દાખલ કર્યું ન હતું. અહીં મિશનરી સ્કૂલ શરૂ થઈ તે પહેલાં જ, રાજા રામમોહન રોયે પશ્ચિમી શિક્ષણ આપવા માટે 1817માં કોલકાતા (તે સમયે કલકત્તા)માં હિન્દુ કૉલેજની સ્થાપના કરી હતી. બિશપ્સ કોલેજની સ્થાપના 1820માં થઈ હતી. પશ્ચિમી શિક્ષણના પ્રસાર માટેના સરકારી પ્રયાસો બહુ પાછળથી શરૂ થયા. ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીએ મિશનરી શાળાઓની સ્થાપના પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. તેમને ડર હતો કે મિશનરીઓ શાળાઓ દ્વારા સ્થાનિક ધર્મ સાથે છેડછાડ કરી શકે છે અને લોકો આનાથી ગુસ્સે થઈ શકે છે. તેમણે વર્ષ 1843માં મિશનરી શાળાઓ ખોલવાની પરવાનગી આપી અને 1857 પછી તેમની સંખ્યામાં ઝડપથી વધારો થયો.

રામકથા પર કામ કર્યું

ઉલ્લેખનીય છે કે ભારતના રાષ્ટ્રવાદી હીરો હેનરી ડીરોઝિયો બિશપ કોલેજના વિદ્યાર્થી હતા. તેમણે યંગ બંગાળ ચળવળ દ્વારા દેશભક્તિની ચિનગારી જગાડી. આવા ઘણા ઉદાહરણો જોવા મળશે જે દર્શાવે છે કે ખ્રિસ્તી અથવા ઇસ્લામના ઉપદેશો કોઈને રાષ્ટ્રવાદી બનવાથી રોકતા નથી. તાજેતરના ઉદાહરણોમાં ફાધર કેમિલ બલ્કનો સમાવેશ થાય છે, જેનો જન્મ બેલ્જિયમમાં થયો હતો અને મિશનરી તરીકે ભારત આવ્યા હતા. રામકથા, તુલસી અને વાલ્મીકિ પરના તેમના કામે તેમને અમર બનાવી દીધા. ભારતીય સંસ્કૃતિની પુનઃ શોધમાં મિશનરી શાળાઓ-Missionary schoolsના યોગદાનને નકારી શકાય તેમ નથી.

રૂપાંતર સંબંધિત મૂંઝવણ

અન્ય એક ગેરસમજને દૂર કરવાની જરૂર છે કે મિશનરી શાળાઓ દ્વારા ધર્માંતરણ શક્ય છે. આના ઉદાહરણો છે કે ધર્મ પરિવર્તનની અફવાઓને કારણે કેટલીક શાળાઓ બંધ કરવી પડી હતી અને તેઓએ આ માન્યતાને નાબૂદ કરવા માટે ઘણા પ્રયત્નો કરવા પડ્યા હતા. શું આ દેશના સામાન્ય લોકો ધર્માંતરણના પ્રયાસોને સહન કરી શકે છે?

આજે દેશમાં કોન્વેન્ટ સ્કૂલોનું પૂર આવ્યું છે. કેથોલિક મિશનરીઓના નિયંત્રણ હેઠળ 14,000 શાળાઓ છે. ક્યારેય સાંભળ્યું નથી કે કોઈપણ શાળાના અભ્યાસનું પરિણામ ધર્માંતરણમાં આવ્યું છે. ધર્માંતરણ માટે અન્ય ઘણા કારણો છે. સૌથી મોટું કારણ ગરીબી છે. ઘણી વખત શિક્ષણ, આરોગ્ય અને સારા જીવનની આશાએ લોકોને ધર્મ બદલવાની પ્રેરણા આપી છે. મિશનરીઓની સેવા ભાવનાથી લોકો પણ પ્રભાવિત થયા છે.

વર્તનમાં દ્વિધા

એ સમજવું પણ જરૂરી છે કે ધર્માંતરણના વિરોધીઓના વર્તનમાં દ્વિગુણિતતા છે. અમેરિકા અને યુરોપમાં તેઓ મંદિરોના નિર્માણ અને અન્ય ધર્મના લોકોના આગમનથી ખુશ છે, પરંતુ ભારતમાં ચર્ચ કે મસ્જિદો પ્રત્યે તેમનું વલણ સાવ અલગ છે.

આ પણ વાંચો- Blast in Train : વલસાડ એક્સપ્રેસના એક ડબ્બામાં લાગી આગ, RPF જવાનનું ઘટના સ્થળે જ મોત