I.S.Johar-બોલિવૂડનો પ્રતિભાવન લેખક,દિગ્દર્શક અને કલાકાર જે વેડફાયો

I.S.Johar  (16 ફેબ્રુઆરી 1920 - 10 માર્ચ 1984), જેઓ આઈ.એસ. જોહર તરીકે વધુ જાણીતા છે, તેઓ એક ભારતીય અભિનેતા, લેખક, નિર્માતા અને દિગ્દર્શક હતા જે ફિલ્મોમાં કોમેડિયન હતા. પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રેક્ષકોમાં તેઓએ  મહાકાવ્ય જેવી ફિલ્મ  ક્લાસિક ‘લોરેન્સ ઓફ અરેબિયા’માં ગેસિમની ભૂમિકા ભજવી હતી.

સુશિક્ષિત આઈ. એસ. જોહર

ઈન્દ્ર સેન જોહરનો જન્મ 16 ફેબ્રુઆરી 1920ના રોજ તાલાગાંગ ટાઉન, જેલમ જિલ્લાના તાલાગાંગ તાલુકા, પંજાબ પ્રાંત, બ્રિટિશ ભારત (હવે આધુનિક તાલાગાંગ જિલ્લામાં, પંજાબ, પાકિસ્તાનમાં) થયો હતો. તેણે એલએલબી પૂર્ણ કરતા પહેલા અર્થશાસ્ત્ર અને પોલિટિકલ સાયન્સમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી મેળવી.

ઓગસ્ટ 1947માં, ભારતના વિભાજન દરમિયાન, જોહર તેમના પરિવાર સાથે લગ્ન માટે પટિયાલાની મુલાકાત લઈ રહ્યા હતા, ત્યારે લાહોરમાં ગંભીર રમખાણો ફાટી નીકળ્યા હતા, જેના પરિણામે શાહઆલમી બજારનો વિનાશ થયો હતો, જે એક સમયે શહેરનું મોટાભાગનું હિન્દુ બજાર હતું સંપૂર્ણપણે બળી ગઈ.

જોહર ક્યારેય લાહોર પાછા ફર્યા નહીં. થોડા સમય માટે તેમણે જલંધરમાં કામ કર્યું જ્યારે તેમનો પરિવાર દિલ્હીમાં રહેતો હતો, પછી તે બોમ્બે ગયા, જ્યાં તેમણે 1949ની હિન્દી કોમેડી એક્શન ફિલ્મ ‘એક થી લડકી’માં અભિનયની શરૂઆત કરી.

અનેક ઇંગ્લિશ ફિલ્મોમાં અભિનય 

જોહરે 1950 ના દાયકાથી 1980 ના દાયકાની શરૂઆતમાં અને આ સિવાય હેરી બ્લેક (1958), નોર્થ વેસ્ટ ફ્રન્ટિયર (1959), લોરેન્સ ઓફ અરેબિયા (1962) અને ડેથ ઓન ધ નાઇલ (1978) જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મોમાં અભિનય કર્યો , તેમણે અમેરિકન ટીવી શ્રેણી ‘માયા’ (1967) માં પણ અભિનય કર્યો હતો. તેઓ પંજાબી ફિલ્મોમાં પણ દેખાયા હતા, જેમાં પૃથ્વીરાજ કપૂર સાથે ‘ચડ્ડિયન દી ડોલી’ (1966), નાનક નામ જહાઝ હૈ (1969) અને હેલન સાથે યમલા જટ્ટનો સમાવેશ થાય છે.

જોહરે વિભાજન આધારિત હિન્દી ફિલ્મ ‘નાસ્તિક’ (1954), ‘જોહર મહેમુદ ઇન ગોવા‘ અને ‘જોહર મહેમૂદ ઇન હોંગકોંગ’માં સહિત ફિલ્મો લખી અને દિગ્દર્શિત કરી, જેમાં તેણે કોમેડિયન મેહમૂદ સાથે અભિનય કર્યો. આ બોબ હોપ-બિંગ ક્રોસબી સ્ટાઇલ રોડ ટુ... કોમેડી ફિલ્મોની શ્રેણીમાંથી પ્રેરિત હતા.

આજીવન ઉદારવાદી

જોહર એક અનન્ય અને તરંગી વ્યક્તિ હતા, જે આજીવન ઉદારવાદી હતા જેમણે સંસ્થાકીય સ્વ-આનંદપૂર્ણ આત્મસંતોષની મજાક ઉડાવી હતી - એક એવું વલણ કે જે તેમને વંશવેલો અને રૂઢિચુસ્ત ભારતીય સ્થાપના માટે પ્રેમ કરતું ન હતું અને જેના કારણે તેમને તેમની બિનપરંપરાગત સ્ક્રિપ્ટો માટે ભંડોળ મેળવવા માટે મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો . તેમની ઘણી ફિલ્મોમાં, જે તેમણે દિગ્દર્શિત કરી હતી અને જેમાં તેમણે અભિનય કર્યો હતો, સોનિયા સાહની મુખ્ય હોરોઇન રહેતી.

તેણે ‘મેરા નામ જોહ’ર, ‘કાશ્મીર મેં જોહ’ર અને ‘બોમ્બે મેં જોહર’ જેવી પોતાની અટક સાથેની ફિલ્મોમાં પણ અભિનય કર્યો, જે તેના અપાર અહંકાર તેમજ સામાન્ય લોકોમાં તેની લોકપ્રિયતાનો પુરાવો છે - જેમના માટે જોહર નામની ફિલ્મ માત્ર મનોરંજન જ છે એવા દર્શકોમાં એ લોકપ્રિય હતા.

ભારતીય રિવાજો, ધાર્મિક વિધિઓ, અંધશ્રદ્ધાઓ અને સંસ્થાઓ પર સૂક્ષ્મ માર્મિક અથવા સ્પષ્ટ વ્યંગાત્મક કટાક્ષ કરવામાં જોહરને હથોટી હતી.

ઇન્દિરા ગાંધીની નિષ્ફળ નીતિની પેરોડી

તેમની ફિલ્મ ‘નસબંધી’  કટોકટી દરમિયાન બળજબરીથી નસબંધી દ્વારા વસ્તી નિયંત્રણની વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધીની નિષ્ફળ નીતિની પેરોડી હતી અને જ્યારે તે પ્રથમ વખત રિલીઝ થઈ ત્યારે તેને "પ્રતિબંધિત" કરવામાં આવ્યો હતો. તેમના દ્વારા લખાયેલા નાટકોમાં પણ જોહર સત્તા પર હોય તેવા લોકો પર વ્યંગાત્મક હુમલો કરતા.

ભુટ્ટો પરના એક નાટકમાં તેઓ પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો તેમજ જનરલ મોહમ્મદ ઝિયા-ઉલ-હક વિશે ટીકાઓ અને એ પણ હાસ્યાસ્પદ લખેલી.

1963માં તેણે મારિયો કેમરિની દ્વારા નિર્દેશિત બે ઇટાલિયન ફિલ્મોમાં "ગોપાલ" ની ભૂમિકા ભજવી હતી: ‘કલિયુગ’, ‘લા દે ડેલા વેન્ડેટા’ (કલિયુગ, વેરની દેવી) અને ઇ’લ મિસ્ટેરો ડેલ ટેમ્પિયો ઈન્ડિયાનો’ (હિંદુ મંદિરનું રહસ્ય) જેવી યુરોપની ફિલ્મો ય લખેલી.

જોહરે લાહોરમાં 1943માં રમ્મા સાથે લગ્ન કર્યા. આ દંપતી બે બાળકો, અનિલ નામના પુત્ર અને નીલમ નામની પુત્રીના માતાપિતા બન્યા. તેમના બંને બાળકો 1970 ના દાયકાના અંતમાં કેટલીક ફિલ્મોમાં દેખાયા, જેમાં ‘નસબંધી’ (1978) અને 5 રાઇફલ્સ’નો સમાવેશ થાય છે, જેમાં બંનેએ અભિનય કર્યો હતો. રમ્મા બંસે પોતે કેટલીક ફિલ્મોમાં નાની ભૂમિકાઓ ભજવી હતી, જેમાંથી સૌથી વધુ નોંધપાત્ર હતી ‘ગરમહવા’માં બલરાજ સાહનીની ચાલાક બહેનની ભૂમિકા.

જોહરના છૂટાછેડા એ દેશમાં સૌથી પહેલા કાનૂની છૂટાછેડા

જોહર અને રમ્માના છૂટાછેડા થયા હતા; તેમના છૂટાછેડા એ દેશમાં સૌથી પહેલા કાનૂની છૂટાછેડા હતા. આ છૂટાછેડા પછી, જોહરે ઓછામાં ઓછી ચાર વધુ સ્ત્રીઓ સાથે લગ્ન કર્યા અને છૂટાછેડા લીધા (કુલ પાંચ લગ્ન, અને તેટલા છૂટાછેડા). તેમની પછીની પત્નીઓમાંની એક અભિનેત્રી સોનિયા સાહની હતી, જેણે જોહરના પ્રોડક્શન જોહર-મેહમૂદ ઈન ગોવામાં (1965) ફિલ્મમાં પ્રવેશ કર્યો હતો.

આમ જોહર એક એવી ફિલ્મી પ્રતિભા હતી કે જો સાચા રસ્તે એમણે કામ કર્યું હોટ તો બોલીવુડમાં એમનું પ્રદાન અદ્વિતીય હોત .

આ પણ વાંચો- M M Kreem : પ્રભાસના પિતાએ મને પ્રથમ ફિલ્મ ‘કલ્કિ’માં તક આપી