બાસુ ભટ્ટાચાર્ય-એક સફળ ફિલ્મ નિર્દેશક

લગભગ 50 ગુણવત્તાયુક્ત ફિલ્મોનું દિગ્દર્શન કરવા છતાં, બાસુદા એટલે કે બાસુ ચેટરજીનું નામ એટલું લોકપ્રિય નથી, મહત્વપૂર્ણ અને કંઈક અંશે ક્રાંતિકારી ગણાય એવી ફિલ્મો આપી બાસુદાએ નવો જ ઈતિહાસ રચ્યો છે.

જેમણે પ્રવાહની વિરુદ્ધ જઈને સિનેમા ક્ષેત્રે ગુણવત્તાયુક્ત કાર્ય ઉમેર્યું.

બાસુદાની બે ફિલ્મો વિશે વાત કરીએ જે સમય કરતાં આગળ છે અને ટ્રેન્ડ સેટર છે.

1)ચમેલી કી શાદી

"મધ્યવર્તી" અથવા મધ્યમ વર્ગના સિનેમા તરીકે ઓળખાતી સિનેમાની શૈલી 80ના દાયકામાં લોકપ્રિય થઈ હતી. એક હીરો-હીરોઈન હાઈ બજેટ મેલોડ્રામેટિક ફિલ્મ હતી અને બીજી ઓછી બજેટની સમાંતર ફિલ્મ હતી જેમાં વધુ વ્યક્તિગત કે સામાજિક મુદ્દાઓ પર

ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો પરંતુ આ સિવાય ત્રીજા પ્રકારનું સિનેમા સમાજની વાસ્તવિકતા પર બની હતી. બાસુદાની ખાસિયત હતી કે ગંભીર પ્રસંગોને ય એ સાવ રમૂજ અને રોમાન્સ ઉમેરીને કહેતા અને એટલે જ બાસુ ચેટરજીએ આ પ્રકારના સિનેમામાં મૂલ્ય ઉમેર્યું.

"ચમેલી કી શાદી" જે વિવેચકો દ્વારા વખાણાઈ. અનિલ કપૂર અને અમૃતા સિંહને મુખ્ય ભૂમિકામાં ચમકાવતી, આ ફિલ્મ જાતિ પ્રથા પર રમૂજી ટિપ્પણી કરે છે, હકીકતમાં એક સનાતન અસ્પૃશ્યતા પ્રથાનો ઉકેલ સૂચવે છે.

ચરણદાસ અને ચમેલી એક સામાન્ય યુગલ છે. અલગ-અલગ જ્ઞાતિના કારણે તેમના પરિવાર દ્વારા તેમના પ્રેમનો વિરોધ અને પછી ભાગી જઈને લગ્ન કરવાની તેમની કલ્પના વગેરે. બાસુ ચેટરજીએ આવા પરિચિત સિનેમેટિક વાતાવરણને વાસ્તવિકતાની

ધાર આપી છે. હરીશ (અમજદખાન) નામના વકીલ યુગલને તેમના લગ્ન ગોઠવવામાં મદદ કરે છે. અમજદ ખાનને એમની વિલનની પ્રતિભાથી વિરૂદ્ધ સાવ હલાવો કોમેડી રોલ કરાવ્યો છે.

રોટી-બેટી પ્રણય દ્વારા પ્રગતિશીલ વિચારસરણીના સંબંધ, લાભ અને પ્રતિષ્ઠાના આધારે ચરણદાસ અને ચમેલીના લગ્નથી એક અલગ જ સંદેશ આ ફિલ્મ આપે છે.

ઘરની સ્ત્રીઓ વચ્ચેની મશ્કરી, રમૂજી લડાઈના દ્રશ્યો અને ઝઘડાઓ જાણીજોઈને નાખવામાં આવ્યા છે. જેથી સામાન્ય પ્રેક્ષકોને આ જ્ઞાનનો બોજ ન પડે. પરંતુ શક્ય તેટલું વાસ્તવિક બનવાનો પ્રયાસ બાસુ ચેટર્જીએ કર્યો છે અને તે સફળ પણ થયા છે.

સિનેમા ઉદ્યોગના દિગ્ગજ કલાકારો સાથે આવો બોલ્ડ પ્રયોગ કરવા બદલ વિવેચકોએ બાસુદાની પ્રશંસા કરી, પરંતુ થિયેટરોમાં દર્શકોનો પ્રતિસાદ ખાસ ન હતો. વાર્તા કહેતી વખતે પાત્રોની આસપાસ એક વાસ્તવિક દુનિયા બનાવવાનો પ્રયાસ,

હીરો-હીરોઈન કરતાં પાત્રોને વાર્તાના પ્રસ્તુતકર્તા બનાવવાની પ્રાથમિકતા, આ બાબતો એ સમયની ફિલ્મોમાં બિલકુલ ન હતી.

સમાંતર ફિલ્મોના નામે સામાજિક જાગૃતિ માટે બનતી ઓછા બજેટની ફિલ્મોમાં પણ જ્ઞાતિપ્રથા પર પ્રહાર વાળી આ ફિલ્મ બોક્સ ઓફીસ પર ખાસ કમાણી કરી શકી નહિ કારણ પ્રેક્ષકોને જોઈએ તે ગ્લેમર,ગીતો આ ફિલ્મમાં નહોતા.

2) એક રૂકા હુઆ ફૈસલા

આ મુવીને પ્રખ્યાત અંગ્રેજી મુવી "12 Angry Men" નું ભારતીયકરણ કહેવું જોઈએ. તેને ઓફિશિયલ રિમેક કહી શકાય. ભારતમાં ફિલ્મ બનાવવા બાસુ ચેટર્જીએ કરેલા ટેકનિકલ ફેરફારો પણ એટલા જ નોંધપાત્ર છે.

એક કિશોર પર તેના પિતાની હત્યાનો આરોપ છે. 12 પરીક્ષકોની પેનલને નિર્ણય પર ચર્ચા કરવા અને ન્યાય કરવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. જ્યાં સુધી નિર્ણય લેવામાં ન આવે ત્યાં સુધી રૂમ છોડવાની મનાઈ છે.

આ 12 લોકો અલગ-અલગ સ્વભાવ, વય જૂથના છે, જે ફિલ્મની શરૂઆતથી જ દર્શકોને આકર્ષિત રાખે છે.

એ જમાનામાં અમુક સમય પછી નાટક અને ફિલ્મોમાં ગીતો નાખવાનો રિવાજ હતો. ગીતો વિનાની સમાંતર ફિલ્મો વધુ ઘટનાપૂર્ણ અને કલાત્મક ઊંચાઈઓ સુધી પહોંચવા માટે સ્પર્ધામાં સામેલ થવામાં નિષ્ફળ જાય છે.

આમાં અપવાદ છે “એક રૂકા હુઆ ફૈઝલા”.

આરોપો, પુરાવાઓ સાબિત ન થાય ત્યાં સુધી ચર્ચાને કારણે શરૂઆતમાં જે સંવાદ રસપ્રદ હતા. તે પછીથી ઉપરછલ્લી વાતો કરતાં વધુ વ્યક્તિગત બની જાય છે. આ કેસ વિશે લોકોના મંતવ્યો તેમના અંગત અનુભવોથી ભારે પ્રભાવિત છે. જેમ જેમ આ કેસનો

નિર્ણય થાય છે તેમ તેમ તેમના અંગત જીવનની ગૂંચવણો પણ ઉકલી જાય છે, એ ઉકલ્યાનો પ્રવાહ પણ ફિલ્મમાં કેપ્ચર થાય છે.

એક પછી એક અર્ધસત્ય પ્રગટ થતું જાય છે, પાત્રો કંટાળાજનક અને નિર્બળ બની જાય છે, આ બધું મજબૂત દિશાને કારણે જ પ્રાપ્ત થાય છે. આવી સ્થિતિમાં સાતત્ય જાળવી રાખવું જરૂરી છે. શરૂઆત અને અંત લગભગ 15 દિવસના અંતરે શૂટ કરવામાં આવ્યા હતા.

બાસુ ચેટર્જીનું કૌશલ્ય આ ફિલ્મમાં દેખાઈ આવે છે કે તેઓ આ બધા જટિલ ઘટનાને સ્ક્રીન પર આટલી સરળતા સાથે રજૂ કરવામાં સક્ષમ રહ્યા.

આજકાલ સિનેમામાં બજેટ, ભવ્ય સેટ વધી રહ્યા છે પરંતુ તેને સંભાળી શકે તેવા ઓછા લોકો છે. દા.ત. વિક્રમાદિત્ય મોટવાણી, સેક્રેડ ગેમ્સના નિર્માતા, બાહુબલીની મોલી. તેની સમાન કુશળતાના કારણે તેને આ મોટા પ્રોજેક્ટ્સ મળ્યાબાસુદાએ જ સ્તરના ડિરેક્ટર હતા.

આ ફિલ્મ યુટ્યુબ પર પણ ઉપલબ્ધ છે, આ ફિલ્મ એટલી આકર્ષક છે કે હાથમાં હોય તો પણ જોવી પડે.

ફિલ્મમાં દિગ્દર્શકની ભાષા જ કામ કરી જાય છે-બજેટ ગમે એટલું હોય,ભવ્યતા ગણે એવી હોય,ગ્લેમર અને ગીતો ભલે હોય પણ વાર્તા કહેવાનું તો દિગ્દર્શકના ફાળે જ હોય.

બાસુ ચેટરજી એટલે ગંભીર વિષયને સાવ હળવાશથી અને સાદગીથી કહેતા નિર્દેશક.

એમની એકાદ ફિલ્મ જોઈએ,માણીએ એ જ તેમને સાચી શ્રદ્ધાંજલિ હશે.